Recycle je bijbel, maar dan anders!

Afgelopen kerst kwamen tot mijn verrassing een tante en oom van mij in de kerk. Ze waren dankbaar dat ze bij hun groot geworden neef in de kerk het kerstfeest konden meemaken. Tijdens de koffie daarna gaf mijn tante mij een oud bijbeltje cadeau. Ze had dat na het overlijden van mijn grootvader, die predikant was, uitgekozen uit de bijbels op zijn bureau. Nu vond ze het tijd om het door te geven aan mij. Het is een oud bijbeltje met alleen het Nieuwe Testament erin, gedrukt in 1884. Op het eerste blad achter de titelpagina staat dat het geschonken is aan een zekere Alieda Kruit, die in 1892 vijftien jaar oud was.

Het bijbeltje heeft alleen emotionele waarde. Het is een oude vertaling, die ik
niet meer gebruik, en de Psalmen en 'Evangelische gezangen' achterin zijn in hele noten. Bovendien zijn er nog teveel van om het van een grote financiële waarde te laten zijn. En precies dat geeft de emotionele waarde aan. Mensen gooien geen bijbels weg. Ze hebben erin gelezen op alledaagse en feestelijke momenten, in vreugdevolle en droevige tijden. Een bijbel gaat in je leven met je mee. Wanneer een bijbel versleten is of gedateerd, dan gaat hij in de kast, of in een doos, maar een bijbel weggooien doen mensen zelden. En als mensen overlijden, verdwijnen bijbels niet zelden in dezelfde doos op de zolder van de kinderen of worden ze doorgegeven aan iemand die 'wel gelooft' of predikant is... Zo zal mijn grootvader waarschijnlijk aan het bijbeltje van ene Alieda Kruit gekomen zijn.

Om deze reden deed het ook pijn om te horen dat de Bossche kunstenaar Ralph Posset oude bijbels gebruikt om kunst van te maken in de vorm van een sigaret of een toiletrol. Van oude bijbels blijf je af, als het je niet om de inhoud of de emotionele waarde gaat. De koppen van Omroep Brabant zijn nogal provocerend: 'Je kont afvegen met bladzijden uit de bijbel'. Dat doet Posset niet. Wat doet hij wel?

foto Omroep Brabant

Posset wil laten zien dat bijbels ook op een andere manier gebruikt worden. Hij haalt oorlogsverhalen aan, waarin mensen niet meer zouden hebben gehad dan een bijbel en van de dunne blaadjes sigaretten zouden hebben gemaakt, en ze zelfs als toiletpapier zouden hebben gebruikt. Als dat waar is, dan laat de kunstenaar enkel zien hoe bijbels gebruikt worden en is dat de betekenis van zijn werk. Als ik dat dan choquerend vind, dan zegt dat niet zozeer iets over de kunst, maar over het feit dat bijbels kennelijk ook zo gebruikt worden. In dat geval zou zijn werk betekenis kunnen hebben, waarbij over smaak niet te twisten valt.

Maar Posset doet nog iets anders. Hij gebruikt bijbels in de vertaling van de Jehova's getuigen. Dat doet hij om 'mijn eigen leven, mijn eigen verleden een plekje te geven'. Hij noemt het project 'Recycle je Bijbel'. Als Posset hiermee zijn eigen verleden binnen de Jehova's getuigen een plekje wil geven, dan heeft het er alle schijn van dat het een afrekening met zijn verleden is. Hij wil er zelfs door 'met een goed gevoel het graf in' kunnen... In dat geval bevuilt hij zijn eigen nest met dit project. Als de bijbel dan alleen nog maar betekenis krijgt als de dubieuze gebruiksvoorwerpen die hij verbeeldt, getuigt dit van bijzonder weinig respect voor het heilige boek van zovele mensen, die het wèl zijn blijven lezen en er wèl in bleven geloven. Over je verleden in een kerkgenootschap mag je van alles vinden en zeggen; van het heilige boek blijf je af!

Iets dat heilig is heeft een aparte plaats. Zo is het ook met de bijbel. De bijbel is van niemand, ook niet van een kerkgenootschap, maar staat op zichzelf. Ja, mensen doen van alles met de bijbel, en legitimeren ook van alles met de bijbel. Dat is hun eigen verantwoordelijkheid. Maar van de bijbel zelf blijf je af! Het verhaal achter Possets werken over hoe bijbels ook gebruikt worden, is dan niet meer dan een smoes om op een smakeloze wijze af te rekenen met zijn verleden.

Mensen voor wie de bijbel dierbaar is zouden wel eens wat meer van zich mogen laten horen. Een veelgehoorde reactie op Possets project is: 'Dit had hij eens met de Koran moeten doen'. Het is kenmerkend hoe lauw christenen en de kerk reageren. Dat hadden moslims niet gedaan.

Hoe kunnen we dan respectvol omgaan met al die bijbels in oude vertalingen, stukgelezen en vergeten in allerlei dozen en kasten? Niet iedereen zal aan oude bijbels emotionele waarde hechten, en dat hoeft ook niet. Maar ga er zorgvuldig en met respect mee om. Het Nederlands Bijbelgenootschap heeft vorig jaar haar eigen actie 'Recycle je bijbel ' gehouden. Daarbij zijn 100.000 bijbels ingezameld, waarvan het papier hergebruikt wordt voor nieuwe uitgaven van de bijbel wereldwijd. Misschien weten mensen elders in de wereld beter hoe ze met bijbels om moeten gaan!



Ds. Otto Grevink is voorzitter van de Raad van Kerken te Waalwijk.