woensdag 11 maart 2015

Waar gaat het om in werk en zorg? (preek biddag 11 maart 2015)


In de aanloop naar deze Biddag voor Gewas en Arbeid heb ik mensen via Facebook en de nieuwsbrieven gevraagd waarover het op Biddag zou moeten gaan. Want ondanks dat Biddag voor Gewas en Arbeid een wat oude benaming is, bepaalt werken voor ons dagelijks brood natuurlijk nog steeds ons leven. En er is ook veel in beweging. Zowel binnen ons werk, in ons inkomen en in de zorg, maar ook in ons pensioen staan zekerheden op de tocht. En dan hebben we het nog niet over de druk op onze voedselvoorziening, zowel in de akkerbouw als in de veeteelt. Wat doet dat met een mens? Wat doet dat met ons?

Het is nu eenmaal een fact of life dat we moeite moeten doen om ons brood te verdienen. In het begin van de bijbel vertelt God aan Adam dat hij zal zweten voor zijn brood. Het leven is niet zo'n paradijs meer dat alles hem aan komt waaien. Dat alles voorhanden is. Kennelijk zou de mens dan precies dat ene willen hebben wat dan niet voor hem bestemd is. Ga er dan maar voor werken, zegt God. En dat zal je moeite kosten. Sorry, maar het is niet anders.

Werk is een deel van ons
Daarmee ging het werk ons mens zijn mede bepalen. Werken werd deel van wie we zijn. We weten niet hoe het in het paradijs zou zijn geweest. Misschien is het verschil dat er dan geen moeite en gezwoeg aan te pas zou komen. Werken op zich is goed en gezond. De moeite die het geeft ervaren we als iets onvolmaakts. En misschien ons werk ook wel. Dan botst het blijkbaar met ons mens zijn. Zo willen we niet leven. Waar zit dan het pijnpunt?

Alle mensen die reageerden geven er blijk van niet te beroerd te zijn om te werken en om de handen uit de mouwen te steken om voor elkaar te zorgen. Punt is alleen dat we het doen om mens te kunnen zijn en er voor mensen te kunnen zijn. En dan moet dat wel mogelijk zijn. Als werken deel is van wie we zijn, dan is waardering van ons werk ook een stukje waardering van wie we zijn. En als je ervaart dat men alleen tijdelijk en steeds weer tijdelijk met je in zee wilt gaan, tot een bepaald moment dat het gewoon over is, en voor jou dan tien anderen, dan doet dat iets met je binding met je werk. De onzekerheid maakt dat mensen minder geven van zichzelf, en dat ze minder plezier beleven aan hun werk. Hetzelfde vertellen mensen over noodgedwongen onder je niveau werken. Je hebt wat in je mars, je hebt ervoor geleerd. En ook dat heeft moeite gekost. Maar het loont niet, als je onder je niveau werkt en elke baan maar aangrijpt die je krijgen kan. Ook zo wordt werken niet iets van jezelf, maar buiten jezelf, en wordt het eerder een last dan een vreugde.

Word je gewaardeerd om je werk?
Waar het voor mensen op stukloopt is dat ze geen waardering voelen. We werken om mens te zijn en voor mensen te zorgen. Dan is de waardering van ons werk heel belangrijk. Gewoon om te kunnen zijn wie je bent. Plezier in je werk hangt daar dan ook vanaf. En veel mensen ervaren dat plezier niet meer.

Zo doet het ook wat met je als ondernemer, maar ook als werknemer, als je onder de kostprijs moet werken. Dan gaat het letterlijk om waardering. Welke waarde vertegenwoordigt mijn werken ten opzichte van wat het me kost? Je kunt om strategische redenen een tijdje onder de kost prijs werken of dat moeten doen, maar geen bedrijf, maar ook geen mens houdt dat structureel vol. Niet alleen maakt het de markt kapot. Het gaat ook knagen als het almaar steeds minder moet, terwijl je inzet ervoor steeds groter moet zijn. Als je zo weinig waardering krijgt, voelt dat knap waardeloos, en voelt het voor jezelf ook knap waardeloos. Natuurlijk ben je je werk niet, maar wat je doet maakt wel deel uit van wie je bent. En dat zou levensvreugde moeten geven, en het zou moeten lonen, in meer dan alleen geld. Wat je zaait wil je ook oogsten. En je wilt niet dat je gezwoeg dood slaat op de weg of de rotsen. Of dat het zo voor lief wordt genomen dat het even opbloeit, maar bij de eerst zon weer uitdroogt, omdat het geen wortel kan schieten.

Kun je nog voldoende aandacht aan mensen geven?
Veel van ons werk vindt in de zorg plaats. Dat wat we zelf moeten doen of moeten gaan doen om voor elkaar te zorgen. Maar ook in de ziekenhuizen, verpleeghuizen, thuiszorg en andere instellingen. Zorg is er bij mensen of er genoeg tijd blijft om aandacht aan mensen te besteden. Het gaat om mensen. Mensen die voorheen veel meer tijd kregen dan nu om bepaalde zorg te ontvangen. Los van voorstelbare en nodige discussies over de kosten van de zorg, blijkt het iets met je mens zijn te doen als je niet die aandacht kan geven die je zelf nodig vindt. Om ook iemand anders mens te laten zijn.

En laten we ook niet vergeten dat een toenemend aantal mensen met pensioen zijn. Voor wie het nog maar de vraag is of ze van hun pensioen genieten. De werkelijkheid van veel mensen staat in schril contrast met het Zwitserlevengevoel dat ons wordt aangepraat. Als je minder krijgt waarvoor je dacht te sparen, of je op je pensioen gekort wordt, dan is dat voor mensen die dat moeilijk kunnen lijden een hard gelag. Te meer omdat je niet meer in de positie zit dat je er wat aan kunt doen. Noodgedwongen doen ouderen soms toch wat om bij te verdienen. Op zich is er niets mis mee om iets te doen, maar wel als waar je jaren lang voor gewerkt hebt, nu minder waard blijkt te zijn. En dat doet iets met een mens. Als je ondergewaardeerd wordt. Of dat nu is in je pensioen, je werk of je zorg.

Laat je leven vruchtdragen; je bent zoveel waard!
Vragen we nu zoveel? Nee, iedereen snapt dat in tijden dat het minder gaat we het met minder moeten doen. En dat het ook iets over ons zegt als we dat niet kunnen. Het gaat niet om wat we vragen. Het gaat om wat we te bieden hebben. En dat heeft ook direct met God te maken die ons geschapen heeft. Van God hebben we gaven en talenten gekregen. En God roept ons op die gaven en talenten te gebruiken. De gelijkenis die Jezus vertelt is allereerst bedoeld om dát duidelijk te maken. Laat je leven vrucht dragen. Zet je in met de gaven en talenten die je hebt om wat te betekenen, om van waarde te zijn voor God en mensen. Alleen moet je dat vervolgens wel kunnen. Niks is zo frustrerend als je wel wil maar niet kan. En tegelijkertijd moeten we ons ook niet te gauw neerleggen bij de onmogelijkheden. Natuurlijk, die zijn er. Maar de laatste die we verwijten moeten maken is wel de zaaier. Die zaait, en wij moeten zorgen dat we wortel kunnen schieten. En dat kunnen we, met de potentie die we hebben, jong of oud, met welke opleiding of vaardigheden dan ook: laat je niet aanpraten dat je niets waard bent. Je kunt allemaal wat betekenen. En doe dat dan ook.

Er zijn kansen
De mensen die reageerden benadrukken ook dat er veel kansen zijn. Kansen om in veranderende zorg die zorg meer in eigen hand te hebben. En iets van de sociale samenhang te herstellen, omdat we echt naar elkaar om moeten zien. En kansen ook voor ondernemers, om nieuwe markten te vinden voor nieuwe producten en dus nieuwe mogelijkheden te vinden voor de gaven en talenten van mensen. Maar daarin moet dus de mens centraal staan. En niet het geld. In diverse verhalen over bedrijven waar het niet goed mee gaat, merk je dat mensen best bereid zijn hun beste beentje voor te zetten en zelfs wat in te leveren. Maar niet als dat enkel winst oplevert voor anderen.
"Een wet om tijdelijke arbeid mogelijk te maken is bedoeld om ondernemers de kans te geven, en daarmee ook hun werknemers, om te kunnen blijven werken in een tijd die meer flexibiliteit vraagt. Maar die wet is niet bedoeld om nodeloos en voor de winst van anderen mensen aan het lijntje te houden, en daarna weer snel te vervangen door anderen."
Wat doe je dan met mensen? Iemand bracht me op een idee door bij deze biddag ook over het gewas te hebben. Dat we grondstoffen die we van God krijgen, en waarvan we het graan zaaien en oogsten, genetisch manipuleren. En eigenlijk niet weten wat we doen en het harde gelag betalen dat er meer mensen met tarwe-allergie bij zijn gekomen. Manipuleren. Dat woord heeft het Latijnse woord voor hand in zich. Manipuleren is naar je hand zetten. En de vraag is bij manipulatie of we recht doen aan God door iets of iemand naar onze hand te zetten. Dat kunnen we doen met grondstoffen. We kunnen het ook doen met mensen. Een wet om tijdelijke arbeid mogelijk te maken is bedoeld om ondernemers de kans te geven, en daarmee ook hun werknemers, om te kunnen blijven werken in een tijd die meer flexibiliteit vraagt. Maar die wet is niet bedoeld om nodeloos en voor de winst van anderen mensen aan het lijntje te houden, en daarna weer snel te vervangen door anderen.

Laten we ons en de aarde manipuleren? 
En als je aan mensen komt, dan kom je aan God. God heeft er sowieso problemen mee als mensen iets of iemand naar hun hand zetten, manipuleren. Nu gebruiken we dat woord voor allerlei zaken die we een zetje willen geven in de richting die ons goeddunkt. En dat is niet allemaal per definitie slecht. Kritisch punt is of we daarmee iets of iemand in onze macht nemen. Terwijl alles eigenlijk onder de macht van God valt. God wil niet dat iemand beschikt over iemand anders. Laat bungelen of compleet afhankelijk maakt. God wil dat wij mensen mens laten zijn. En hun gaven en talenten waarderen. En dat we ook de gaven die we gekregen hebben om te kunnen zaaien en oogsten waarderen op zichzelf, als gave van God. We mogen en moeten zelfs onze verantwoordelijkheid nemen, ook als werkgevers, wetenschappers, investeerders, en wie het ook allemaal maar voor het zeggen mag hebben. Maar dat moet gericht blijven op het behoud van de mens en de hele schepping.

Dat verlost ons ook van een groot verantwoordelijkheidsgevoel dat het allemaal van ons afhangt. Nee, we hoeven alleen maar onze gaven en talenten in te zetten die we van God hebben gekregen. Om mens te zijn, voor onszelf, voor elkaar en voor God. Als we daar open voor staan, dan kunnen we ook dankbaar zijn. Voor alles wat we krijgen. In een land dat in de top3 staat van landen waarin het goed is om te wonen. Dankbaarheid voor alle mensen die zich wijden aan de zorg voor mensen. Voor vrijwilligers, verpleegkundigen, agenten, onderwijzers en allerlei andere mensen die zich met toewijding inzetten voor mensen. Ook in de Voedselbank en de armoedezorg.

Dankbaarheid, en bovenal: liefde 

Dankbaarheid kan ons helpen eens te focussen op de hoofdzaak en al die bijzaken die het zo nodeloos ingewikkeld en onmenselijk maken eens te laten. En wat is de hoofdzaak? Zelf mens te zijn, voor elkaar. En tot eer van God. Of met één woord: liefde.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten