Volwassener
Hemelhoog oogt volwassener dan zijn voorganger. Groter dan de eerste uitgave uit 1999 van de Evangelische Liedbundel. Frisser en meer geordend. Ook al is de indeling uit de oude bundel aangehouden, de nieuwe bundel Hemelhoog heeft niet meer het rommelige karakter dat ik zijn voorganger vond hebben. Die bundel was een moedige poging van alles samen te brengen dat niet binnen de traditie van het Liedboek voor de kerken en de verdere ontwikkelingen in de bundeltjes Zingend Geloven paste. Maar het werd daardoor een ratjetoe van oude en soms uitgerangeerde en nieuwe en soms ook volstrekt onbruikbare flauwe liederen. Toch was de bundel een aanwinst, die weliswaar selectief werd gebruikt (zoals elke bundel), maar ook voorzag in een behoefte. Een behoefte naar liederen in een andere stijl (hoewel veelal nog begeleid op het orgel), binnen het vertrouwde kader van een samengestelde bundel. En dat terwijl de liederencultuur zo snel wijzigt dat je je terecht kunt afvragen of een bundel nog van deze tijd is, of dat de ontwikkelingen te snel gaan en een bundel per definitie achterloopt? Daar kom ik aan het eind op terug.
De nieuwe bundel Hemelhoog is in zijn samenstelling evenwichtiger, meer afgewogen, en toegankelijk voor een breder publiek. Het maakt zijn voorganger en de latere bundel Op Toonhoogte (2005) overbodig, en vormt een volwaardige aanvulling op het bestaande Liedboek - zingen en bidden in huis en kerk (2013).
Achtergrond en doelstelling
Hoewel het misschien accentverschillen zijn, presenteert Hemelhoog zich breder in de Protestantse kerken. Dat kan ook nu de meer evangelische muziek en de beleving die daarin meekomt bredere aanhang heeft onder protestanten.
Hemelhoog presenteert zich daarom ook niet meer als een Evangelische Liedbundel, maar als een bundel met een eigen titel en met als ondertitel 'protestants evangelische liedbundel'. Dat geeft mij een gevoel dat men zich minder afzet, maar ook dat je je minder hoeft af te zetten tegen deze liederen. We groeien naar elkaar toe. Deze muziek vindt steeds meer gehoor in het geloofsleven van protestanten. De vraag naar deze liederen en muziek is groot. Deze bundel dwingt niet af, maar nodigt uit.
De bundel is een initiatief van het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk, en komt voort uit een samenwerking met het Confessioneel Gereformeerd Beraad en de Confessionele Vereniging. Meer dan de labels doen vermoeden vertegenwoordigen zij een brede stroming binnen de Protestantse Kerk in Nederland, ook binnen de modernere stroming, waar op scholen en onder jongeren en jong-volwassenen veel van deze liederen gezongen en gevraagd worden. Overigens ook onder ouderen, die graag naar Nederland Zingt en andere religieuze programma's kijken.
De bundel is bedoeld als een 'kruisbestuiving', vertelt men in de introductie, tussen de protestantse en de evangelische traditie. 'Hemelhoog verbindt tradities, maar ook generaties en muzikale genres. De bundel is samengesteld met het oog op jongeren én ouderen, maar in het bijzonder is gedacht aan jongere generaties met hun voorkeur voor populaire melodieën en laagdrempelige taal.'
De kracht van de bundel
'De werkelijke motivatie voor het brengen van Hemelhoog vinden wij in de lofprijzing en de aanbidding van onze God. Het primaire doel van deze uitgave is de lofprijzing en de aanbidding in de gemeente.' Dat doel is gehaald in een ruim aanbod aan dank- en lofprijzingsliederen. Daarin is de bundel een aanwinst en aanvulling. Ze zijn apart gegroepeerd in 'dankzegging', 'lofprijzing' en 'aanbidding' en hebben een duidelijk profiel, waar velen hun hart bij zullen ophalen. Ze hebben een duidelijk en onderscheiden karakter waar menig organist aan zal moeten wennen, als hij daar al aan moet wennen. Ieder lied heeft immers zijn eigen instrument. De liederen vullen wat mij betreft een gat dat het Liedboek 2013 achterlaat. Het is goed om de Heer te danken. En danken doen we weinig. Vragen des te meer. Maar vragen heeft alleen zin als we dat doen vanuit dankbaarheid dat we mogen leven voor God.
Populaire liederen Sela en anderen en oude versie hertaalde liederen
De kracht van de bundels is ook dat het liederen bij elkaar brengt die heel populair zijn bij koren, bij jongerengroepen, bij concerten en op televisie. Liederen van de groep Sela die niet meer weg te denken zijn, zijn opgenomen: 'Gebed om zegen' (473) en 'Votum en groet' (495). Maar ook populaire Psalmen voor nu en het populaire 'Tienduizend redenen'. Ook herstelt de bundel enige teleurstellingen bij de samenstelling van het Liedboek 2013. Daarin moesten natuurlijk keuzen worden gemaakt, maar die pakten niet altijd goed uit, bij gebrek aan alternatief. Zo keren 'God is getrouw' (226) en 'God roept ons allen (broeders (1973)) tot de daad' (677) terug. Bovendien herstelt Hemelhoog de ongelukkige keuzen van de redactie van het Liedboek om 'Heer uw licht en uw liefde schijnen' (679) en 'De kracht van uw liefde' (629) te hertalen om ongetwijfeld legitieme redenen. Maar een nieuwe tekst op een bekend lied blijkt in de praktijk te schuren aan alle kanten.
Ook de oude versie van 'Vaste rots van mijn behoud' (466) keert terug. Het is een van de klassiekers waar je wel eens theologische vragen bij mag stellen, maar die tegelijkertijd zo gewild zijn, al is het maar vanwege de herinnering, of omdat het generaties verbindt. Zo keren ook 'Daar ruist langs de wolken' (326), 'Ik wandel in het licht met Jezus' (346) en 'Welk een vriend is onze Jezus' (365) terug.
Taizé en breed aanbod kinderenliederen maken Hemelhoog tot zelfstandige vernieuwende bundel
Is Hemelhoog daarmee een stil en reactionair protest? Nee zeker niet. De bundel vernieuwt en heeft oog voor de brede geloofsbeleving bij verschillende soorten liederen. Zo valt op dat er heel veel liederen uit de traditie van Taizé in de bundel zijn terechtgekomen, met name bij de psalmen en de pastorale liederen. Deze liederen zijn populair bij jongerengroepen en bij volwassenen die geroken hebben aan de oecumenische broedergemeenschap in Frankrijk of andere kloosters.
Ook diverse liederen uit het Liedboek (1973 en 2013) staan erin. Zo neemt Hemelhoog zijn plaats als volwassen en zelfstandige bundel in. Het grote aanbod aan kinderliederen draagt daaraan bij, hoewel die nog in grote mate uit de school van Elly en Rikkert en Hanna Lam en Wim ter Burg komen. Maar het is fijn dat 'Laat de kind'ren tot Mij komen' (506, wel in Tussentijds, niet in het nieuwe Liedboek) weer erbij zit en ook het nieuwere 'Kom aan boord' (356). En de gospels, waarvan er een aantal ook in het nieuwe Liedboek staan, doen het ook altijd goed bij kinderen: 'Nobody knows the trouble I've seen' (431) en het 'nieuwe' 'The angel roll the stone away' (198), dat vlakbij het oude (en van oorsprong rooms-katholieke) 'U zij de glorie' (200) te vinden is; de versie in drie coupletten.
Weinig oog voor liturgische orde
Natuurlijk voorkomt ook deze bundel teleurstellingen niet. Elke bundel kent zijn beperkingen door de keuzen die hij maakt. Daarin laat een bundel zijn kracht zien, maar ook zijn zwakte. De kracht is denk ik voldoende aan bod gekomen. De zwakte is ook wel duidelijk: de bundel heeft weinig kaas gegeten van liturgie en van het kerkelijk jaar. Daarmee overvraag ik de bundel waarschijnlijk, en toch had het van mij best zorgvuldiger gemogen. Diensten met een meer evangelisch karakter hebben minder met liturgie en kerkelijk jaar. Dat is nu eenmaal zo. Men legt dan andere accenten. Toch kan het juist voor de geloofsbeleving heel waardevol zijn om oog te hebben voor de opbouw van een viering en de plaats in het jaar. In de opbouw van de dienst komen verschillende aspecten aan de orde, waarin we niet zomaar losbarsten in aanbidding, maar ook ruimte geven aan hoe we de kerkdienst inkomen: met een vol hoofd en zwaarbeladen schouders. Daarnaast geven we ook ruimte aan de Bijbel, die een zelfstandige zeggingskracht heeft en niet voor niets. samen met het Avondmaal, en eigen plek heeft binnen de viering. Daarin kun je per viering accentverschillen leggen, maar het doet de beleving van een viering goed als hij meerdere lagen heeft waarin je geraakt kan worden. Het liturgisch jaar helpt daar ook bij. De gang naar Kerst en Pasen is onvermijdelijk verbonden met het korten of juist lengen van de dagen, de winter en de lente, maar ook: het unieke karakter van verstilling en inkeer.
Als ik dan zie hoe de categorieën 'Eredienst', 'Rondom Kerst' en 'Rondom Pasen' zijn opgebouwd, dan doet dat pijn aan mijn ogen. Ze zijn namelijk niet opgebouwd. Bij een volgorde met eerst een gebed om zegen, en daarna een kind dat de kaars aansteekt, een bemoediging en respons voor de voorbeden (473-476) - een wanorde die zo nog even doorgaat - ontgaat mij elke logica. De benaming 'Rondom' bij Kerst en Pasen beschrijft uitstekend hoe Advent en de Lijdens- of Veertigdagentijd niet bij name genoemd zijn, en waarvan liederen volstrekt willekeurig na liederen over Jezus' geboorte en opstanding geplaatst zijn. Dat doet mij zeer, omdat voor mij de voorbereiding net zo belangrijk is als het feest zelf. Er zal vast een theologische reden te bedenken zijn, en die zal er vermoedelijk in liggen dat heilshistorie niet chronologisch, dus telkens opnieuw beleefd hoeft te worden volgens de samenstellers. Toch was het minimaal om praktische redenen handig geweest, en mijns inziens ook de beleving ten goede gekomen, al men toch enige chronologie had aangebracht. Het zingt wat vreemd om van 'The angel roll the stone away' naar de 'Via Dolorosa' te gaan.
Toekomstbestendig?
De beperkingen van elke bundel nemen toe met de loop van de jaren. En daarmee de teleurstelling in een ouder wordende bundel. Zeker in de evangelische traditie is de productie groot. Hemelhoog is in tegenstelling tot het Liedboek uit 2013 geen gesloten bundel. 'De selectie van liederen is wat ons betreft een voortdurend proces: Hemelhoog blijft zichzelf vernieuwen. Via de website www.hemelhoog.nl stellen we geregeld nieuwe liederen beschikbaar voor gebruik in de kerk. Natuurlijk pas nadat een bekwame redactie de liederen heeft getoetst.' Een spannende ontwikkeling, waarbij ik me afvraag hoe deze ontwikkeling zich zal verhouden tot de fysieke liedbundel zoals ook Hemelhoog nu weer is. Wordt een bundel slechts een noodzakelijke basis om het liederenrepertoire steeds verder en digitaler te ontwikkelen? Of/en zal deze bundel zichzelf overbodig maken door de digitale vernieuwing? Of zijn dit zelfs de (een na) laatste stuiptrekkingen waarin we uit gescheiden bundels en niet uit een groot digitaal assortiment zingen, waaruit ieder het zijne en het hare kiest? We gaan het meemaken.
Een waardevolle bundel
Na een grondige eerste indruk vind ik Hemelhoog een volwaardige en waardevolle bundel, die in mijn context van de midden-orthodoxie een waardevolle bron of aanvulling kan zijn op het nieuwe Liedboek. Of je hem daarvoor hoeft aan te schaffen weet ik niet. Dat hangt van je eigen behoefte, met name ook in je eigen geloofsleven af. Hemelhoog is volwassen en staat met beide benen op de grond, en kan ook zelfstandig goed dienst doen binnen de kerk en thuis. Het draagt bij om binnen de ene kerk 'samen in de naam van Jezus' het loflied aan te heffen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten