Zin in Zaterdag (2): Goed fout

In deze week van gedenken en vieren komt de leefwereld van oorlog weer tastbaar boven in verschillende discussies over de inhoud van diverse dodenherdenkingen. Een gedicht over een foute keuze die de oom van de schrijver gemaakt had tijdens de oorlog door bij de Waffen-SS te dienen, werd geschrapt uit de Nationale Dodenherdenking. En de burgemeester van Vorden werd op de vingers getikt door de rechter, toen hij van plan was om tien graven van Duitse soldaten op te nemen in de tocht tijdens de dodenherdenking in die plaats.

Ruim 65 jaar na de bevrijding raakt me dit. De tegenstelling tussen 'goed' en 'fout' blijkt nog steeds een open zenuw te raken bij veel nabestaanden. Het is blijkbaar taboe om een opening te creëren naar de oude vijand toe, maar ook naar ons eigen verleden. De tegenstelling maakt onderscheid in mensen. 'Zij' waren fout, en 'wij' waren goed.

Terwijl ik deze blog schrijf, vliegen oude vliegtuigen over. Op deze Bevrijdingsdag moet ik veronderstellen dat zij 'goed' waren. Maar op documentaires is te zien hoe de geallieerden in het holst van de nacht Duitse steden bombardeerden. Zijn ze daarmee dan 'fout'? Nee, maar om de sláchtoffers ongenuanceerd 'fout' te noemen gaat ook te ver. En ook 'goede' mensen kunnen 'foute' keuzen maken. Ook aan de kant van de 'goeden'. Dat besef zouden nabestaanden zoveel jaar na dato kunnen overbrengen. Wie is er goed? Wie is er fout?

De film Zwartboek laat mooi zien hoe goed en fout door elkaar lopen. De hoofdpersoon, gespeeld door Carice van Houten, schreeuwt het aan het eind uit: 'Houdt het dan nooit op?' als uiting dat haar hele wereldbeeld van goed en fout aan gruzelementen ligt na het verraad van wie ooit vrienden en medestanders waren. Wie is er goed? Wie is er fout? Hoe verderfelijk de ideologie en het daaruit voortgekomen Derde Rijk ook was, komen we zoveel jaren later nog steeds niet verder dan een onderscheid tussen 'goed' en 'fout'? Kunnen nabestaanden ons niet leren dat de scheiding tussen goed en fout dwars door ieder mens gaat? Maakt het daarmee niet uit welke keuze je maakt? Natuurlijk wel! Maar laten de nabestaanden ons erbij laten stilstaan dat de oorlog wel eindigde in bevrijding, maar dat er geen winnaars waren. Of het nu Rotterdam en Londen, of Hamburg en Dresden was, in al die steden lieten volstrekt onschuldige mensen het leven bij luchtbombardementen. Is dat de prijs van oorlog? Vast, maar niemand heeft er winst bij behaald.

In plaats van dat we daarbij stilstaan en ons openen naar goede mensen die foute keuzen maakten, vliegt er een vliegtuigje boven Vorden met de tekst: 'Vorden is fout'. Het werkt volstrekt averechts, want diverse media spreken al over de 'Joodse lobby'. Als de diverse oorlogen ons iets hebben geleerd, is het wel dat er uiteindelijk heel moeilijk onderscheid te maken is tussen 'goed' en 'fout', omdat het uiteindelijk in ieder mens zit.

En misschien leren we dat nog het meest uit onze eigen geschiedenis. Hier in Waalwijk gedenken we op hetzelfde moment dat we de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog gedenken ook de gevallenen in Nederlands-Indië in de oorlog die we daar begonnen, voerden en verloren tussen 1945 en 1950. Nee, ik ga me niet branden aan een onderscheid tussen 'goed' en 'fout'. Al onze mannen die daar vielen, vielen omdat ze ons land meenden te dienen. Wat daar gebeurde weten we nauwelijks meer. In mijn eigen geschiedenisboek stond maar een enkele alinea hierover. En volgens mij wist ook eigenlijk niemand waartegen we nu eigenlijk vochten; misschien wel tegen onszelf. We gedenken de slachtoffers, omdat we weten dat het grootste slachtoffer het Goede is, en daarmee de onschuld van mensen die slachtoffer werden van het foute dat in ieder mens zit, en mensen tegen elkaar opzet. Oorlog is een drama, waarvan je alleen maar kunt zeggen dat het goed fout was.