Wat doe je als
je kind zich tegen je keert? Iedere ouder maakt in een verschillende
intensiteit mee dat zijn kind tijdens de pubertijd zich gaat afzetten. Een
eigen mening heeft, opstandig wordt, zijn eigen weg forceert. En vaak willen ze
juist helemaal niets, en is wat vroeg leuk en lief was, nu stom, want ‘ik ben
geen kind meer!’ Hoewel ouders dit tot wanhoop kan drijven in een
eengezinswoning, die ‘hotel mama’ is gaan heten; vaak komt er na een aantal
jaren een balans tussen volwassenheid en kind zijn, en krijg je er nieuwe volwassen
kinderen voor terug. Een hele overgang, en niet zonder weemoed, en het gezin
breidt zich langzaam maar zeker uit, maar je blijft in ieder geval bij elkaar,
in een nieuwe verhouding.
Maar wat als dat
niet zo is? Behalve door scheidingen van ouders vallen ook gezinnen uiteen
doordat kinderen zich tegen hun ouders keren, of andersom. Vanwege wederzijds
onbegrip, of omdat er iets gebeurd is. Soms is het eigenlijk te knullig voor
woorden wat er gebeurde, maar heeft het klimmen der jaren, of talloze andere
kleine akkefietjes, de kloof onoverbrugbaar gemaakt. En zie die dan nog maar
eens te overbruggen. Verdriet, dat dan heel veel overeenkomsten heeft met rouw,
om een kind dat niet meer in je buurt is, maakt je lamgeslagen en ontneemt je
alle moed om elkaar te naderen. Of het is koppigheid, maar vol woede en
onbegrip, die je opsluit in het verdedigingswerk van je eigen gelijk, om de
pijn niet te hoeven voelen.
En dan is er die
vader in dat verhaal van Jezus, en lijkt het allemaal zo simpel. Maar het is
niet voor niets een beeld van God. En die zoon maakt het bont. Hij eist zijn
erfdeel op. Dat betekent eigenlijk zoveel als dat hij zijn vader dood wenst…
Want hij wil zijn erfenis verzilveren. Hoe erg kun je je vader vernederen? En
hoe erg worden ouders vernederd die telkens moeten opdraaien voor de weg die
hun kinderen gaan, of die zich te zeer vader en moeder voelen om hun kind in
zijn eigen sop gaar te laten koken?
Vader David bakt
er niets van. En ik zeg expres ‘vader’ David en niet Koning David. Hoewel het
een niet los van het ander staat. In de dynastie, de erfopvolging, die er
eigenlijk nog niet eens is, omdat David de eerste in lijn zal zijn, wordt een
erfopvolging wel verondersteld en is Koning David natuurlijk wel de vader van
de volgende koning. Maar welke zoon wordt koning? Zo goed en voorbeeldig als
David Koning is, zo krachteloos, besluiteloos en weinig principieel is hij als
vader. We hebben eerder al kunnen lezen hoe David de vrouw van Uria afpakte, en
hem de dood in joeg toen ze zwanger bleek te zijn. Zo liet David zien dat hij
niet vertrouwde op God voor de toekomst, maar de toekomst in eigen hand wilde
nemen. Het kind dat daaruit geboren werd had daarom ook geen toekomst. Maar al
gauw werd Batseba opnieuw zwanger en werd Salomo geboren. Met zijn bijnaam
‘Lieveling van de Heer’ en met onze kennis van hoe het verhaal verder gaat
weten we hoe het verhaal verder gaat en dat Salomo de volgende koning zal
worden. Maar op dat moment is daar nog geen sprake van. Sterker nog, op het
huis van David, de familiebanden, rustte geen zegen meer. Wanneer iemand de
verhoudingen verstoort kan hij niet verwachten dat de andere verhoudingen
intact en vredig blijven. Met dat David zich Uria’s vrouw toeëigend en
bezwangert, is de beer los in zijn gezin. De profeet Nathan voorspelt het:
voortaan zullen moord en doodslag in je koningshuis om zich heen grijpen. David
heeft de vrede in zijn huis verspeeld. Misschien is het daarom wel dat vader
David zo slap handelt als zijn oudste zoon Amnon zijn halfzus Tamar neemt,
onteert, en voor grof vuil langs de weg zet. Er staat weliswaar: ‘Toen koning
David hoorde wat er gebeurd was, werd hij woedend’. Maar daar blijft het ook
bij. Hij doet niets. Hij lijkt wel vader Jakob, die na de ontering van zijn
dochter Dina door Sichem, eerder geneigd is het op een akkoordje te gooien dan
op te komen voor zijn dochter en voor zijn gezin als geheel. Mooie pater
familias, Jakob, maar ook David.
Wat gebeurde er
daarna in de familie van David, en wat maakte David van held ineens tot
anti-held? Met dat David niets doet, verdwijnt zijn dochter Tamar in de
anonimiteit bij haar broer Absalom. Daarover vertelt het verhaal dat ze ‘van
het leven afgesneden’ is. Dat gaat over meer dan dat ze nu niet meer goed in de
huwelijksmarkt ligt, omdat ze onteerd is en dus geen kinderen zal krijgen en
een gewoon leven kan leiden. Dat zij van het leven is afgesneden is de opmaat
naar het vervolg, waarin de dood de overhand lijkt te hebben. Absalom zint op
wraak en wil zijn broer Amnon vermoorden vanwege de verkrachting van hun zus.
Eerwraak. David zou daar eigenlijk getuige van moeten zijn in het plan van
Absalom, maar David acht dat onverstandig. Daarmee ontwijkt David de beladen
familiebanden en de mogelijke dreiging die daarin schuilt. Maar ook ontwijkt
David de bedreigingen van zijn koningschap. Dat het feest in Efraïm gehouden
wordt, in het Noordelijk deel van het rijk, dat David ook maar als koning heeft
opgelegd gekregen, is Absalom bezig een machtsbasis te ontwikkelen. De machtige
en daadkrachtige koning David is in geen velden of wegen te bekennen; hij laat
het gebeuren.
De dood van
Amnon dompelt hem in rouw. De dood krijgt vat op zijn huis. En David doet
niets, helemaal niets om het leven weer te zoeken. Zoals hij na de dood van
zijn naamloze kind van hem en Batseba weer opstond en daarmee liet zien dat hij
zijn toekomst weer in de handen van God legde; zo blijft David hier hangen bij
de dood. Over en uit, klaar. Leven wordt overleven. En dan regeren rouw,
zelfbeklag, angst, woede, en uiteindelijk de dood. Na een periode van drie jaar
rouw vat David het plan op om Absalom te doden. Eerst was er eerwraak; nu is er
bloedwraak op handen. De dood in het kwadraat. En elke moord zal het erger
maken. Want elke dode zal weer een dode vragen, en weer, en weer, en weer. Als
Jezus zegt: heb uw vijanden lief en: als iemand je slaat, keer hem dan je
andere wang toe; dan gaat het niet eens zozeer om pacifisme, vredelievendheid
en wapenloosheid, maar om het doorbreken van deze cirkel van bloedwraak. Van de
voortdurende vergelding van iemands dood op de dader. En vervolgens weer op de
dader daarvan, en daarvan, en daarvan.
Opperbevelhebber
Joab grijpt in. Zijn overwegingen weten we niet. Maar dat het de
opperbevelhebber van het leger is, en niet de profeet Nathan, doet vermoeden
dat er toch ook een militair belang meespeelt. Je kunt Absalom maar beter
dichtbij je houden, dan zie je tenminste wat hij doet. In plaats van dat hij
ver weg in het Noorden vrij spel heeft in het uitbreiden van zijn machtsbasis. Maar
het verhaal gaat dieper: de vrouw vraagt in haar verhaal om de rouw te
doorbreken en haar enig overgebleven zoon te laten leven. Want, zegt ze: ‘Zo
zullen ze het laatste kooltje dat mij rest uitdoven, en dan zal er op aarde
niets meer zijn dat nog aan mijn man en zijn naam herinnert.’ Dit verwijst
overigens vooruit naar de uiteindelijke dood van Absalom die de macht zal
grijpen. Na zijn dood staat er: ‘Absalom had bij zijn leven voor zichzelf een
gedenkteken opgericht in de Koningsvallei. Omdat hij, zoals hij zei, geen zoon had
om zijn naam te doen voortleven, gaf hij de gedenksteen zijn eigen naam.’ Het
gaat hier dus om toekomst, om leven. Om niet te blijven bij de rouw en de dood,
en dus ook niet bij de schuld. Schuld blokkeert relaties. Wanneer
gebeurtenissen blijven hangen tussen mensen verwijderen ze van elkaar. Om
vervolgens schuld op schuld te stapelen. Want waar er twee kijven hebben er
twee schuld. En ja, hier gaat het niet om zomaar iets, maar om dood. En bij de
verloren zoon in het verhaal van Jezus gaat het om het dood wensen van de
vader. Maar wat is het alternatief voor verzoening? Nog meer schuld. De vrouw
die bij David komt geeft met haar verhaal als weduwe en moeder van twee zoons,
waarvan er één is gestorven, geeft een heel helder beeld: als de andere zoon uit
wraak gedood wordt, is het over en uit voor haar. David kan daar tegenover
stellen dat hij nog meer zoons heeft. Het staat of valt niet met deze twee, en
Salomo zal uiteindelijk koning worden. En wij zoeken ook wel alternatieve
mensen om mee om te gaan als andere relaties stokken. Maar dit verhaal van de
vrouw laat zien dat het wel een keer ophoudt. En dan blijf je alleen achter.
Veel beter dan alternatieven te zoeken in andere mensen is om je te verzoenen,
omdat het leven anders stokt. Je kunt niet leven in rouw en schuld. Daar is
geen vergoeding en laat staan vergelding voor. Geen vergoeding, maar verzoening;
dat is het motto van deze verhalen.
David komt aan
die verzoening niet toe. Hij haalt Absalom terug maar ontvangt hem niet. Bij
Absalom is aan de andere kant ook geen berouw. Een gewapende vrede, die
uiteindelijk zal escaleren. Zowel berouw als verzoening is er wel bij de
verloren zoon en zijn vader. Daar is er eerst berouw en dan verzoening, maar
een noodzakelijke volgorde is dit niet. Het is niet: eerst berouw en dan
verzoening. De wil om je te verzoenen met iemand kan berouw of een simpel sorry
voortbrengen. In ieder geval blijf je zelf niet in een eeuwige cirkel van wrok
zitten. Nog los van dat waar twee kijven er ongetwijfeld twee schuld hebben, al
is het maar de schuld om je niet te willen verzoenen. We hoeven onszelf daarin
niet staande te houden. In de armen van de Vader zijn ook wij niet verloren,
maar opgenomen, teruggenomen, in het huis van de Vader.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten