maandag 26 maart 2018

Hoe ga je met twijfel om in je geloof? - preek in vespers Stille Week 26 maart 2018

'Het was een nacht, anders dan and're nachten
want in het duister loerde het verraad.
Bij elke leerling kwam het in gedachten:
o, ik toch niet, zo'n gruwelijke daad?'

Wonderlijk eigenlijk, en wat goed dat de voorbereiders van deze liturgie het zagen: waarom schiet bij elke leerling in gedachten: 'Ik toch niet, Heer?' Wat maakte dat ze dat dachten van zichzelf? Een andere evangelist, Lucas, schrijft een veel voorspelbaardere reactie op: 'Ze vroegen zich onder elkaar af wie van hen zoiets zou kunnen doen.' Je kunt je zomaar voorstellen dat ze zouden zeggen: 'Is hij het?' Alsof ze aan het nomineren slaan wie de Judas is onder hen. Maar dat zeggen ze niet. Ze zeggen: 'Ik toch niet, Heer?'

Onzeker

Wat gaat er toch in hen om dat ze dat zeggen? Als Jezus zegt: 'Eén van jullie zal mij uitleveren', dan zou je toch zeggen dat ze zelf weten of ze iets van plan zijn? Nou, dat is te zeggen. Vergeet niet dat zij op dat moment niet weten welke daad er bij het verraad hoort. Wij weten wat Judas gaat doen. Jezus misschien ook wel. Maar de leerlingen weten niet waar Jezus precies op doelt. 'Een van jullie zal mij uitleveren, verraden'. Kennelijk maakt Jezus' uitspraak hen onzeker. Het is meer dan een schok dat er onder hen een verrader is. Ze schrikken ook omdat het kennelijk iets in hen raakt. Wat zou dat zijn? In ieder geval een soort twijfel. Misschien twijfel of ze het kunnen volhouden dichtbij Jezus te blijven? Het vraagt best wel wat van ze. En wie weet hoe anderen erover praten. Hoe lang kun je tegenover anderen volhouden dat je bij Jezus hoort, ondanks alle vragen en misschien wel verwensingen? Hoe sterk ben je in je geloof? Nou, kennelijk valt dat nogal mee bij de leerlingen van Jezus. Of tegen.

Twijfel

En dat raakt aan onze twijfel.
Juist in de Stille Week, waarin het voor je gevoel erop aankomt, kan de twijfel de kop opsteken: hoe sterk is mijn geloof eigenlijk dat ik dat allemaal kan blijven geloven? Elk jaar, van jongs af aan, hebben we de verhalen gehoord. En we horen ze nu weer. Als een enorme vanzelfsprekendheid. Maar erin geloven is dat allerminst. Dan wordt de twijfel met de jaren misschien wel meer, hoe vaker je ze hoort en hoe meer je meemaakt. Misschien schrik je nu ook even: 'Ik toch niet?' Nou, weet dat je in ieder geval niet de enige bent. Niet alleen onder ons, maar ook in het verhalen rondom Jezus' lijden, sterven en opstaan. Niet alleen Judas kan er niet mee leven. Ook Petrus kan het maar moeilijk volhouden en ontkent Jezus te kennen als hem het mes op de keel wordt gezet. En wat te denken van Thomas, die maar niet kan geloven dat Jezus leeft. Die eerst wil zien. Ja, wie niet?

Verlies

Wie twijfelt bevindt zich dus in goed gezelschap. Of, nou, in ieder geval in gezelschap. Want je staat niet alleen. Maar zo beschouwd klinkt twijfel wel als een zwaktebod. Als minder, of niets meer. Laten we in ieder geval vaststellen dat je het wel als een verlies kunt voelen. Een verlies van de vanzelfsprekendheid, waardoor geloven veel makkelijker was, eenvoudiger en overzichtelijker. Toon Hermans zong ooit over de beschermengel Gabriël:

Nu zit ik diep te denken
wat dat bidden toch zou zijn.
Dat deed ik vroeger nooit
en daarom ging het toen zo fijn.
Ik steek nog wel eens een kaarsje aan
en ik sla nog wel eens een kruis,
maar het gaat toch niet zo lekker meer
als vroeger bij ons thuis.

Schuld

En die sfeer van vroeger maakt het voor nu ook niet makkelijker, omdat bij die sfeer van vroeger hoorde dat twijfel fout was. Als je dat voelt doet het dubbel pijn: dan heb je pijn door een gevoel van verlies, en door een gevoel van schuld. Ik vraag me sterk af of dat in de sfeer van de bijbel past. Als Jezus mensen aanspreekt op hun kleine geloof, staat mij bij dat hij dan juist met een teken komt. Jezus begrijpt als geen ander dat geloven moeilijk is. Misschien maken we het met z'n allen ook veel te ingewikkeld. Er staat nergens in de Bergrede: 'Zalig zijn zij die geloven.' Wel mensen die nederig zijn, treuren, vriendelijk zijn, gerechtigheid verlangen, barmhartig zijn, zuiver van hart zijn, vrede stichten, en zelfs zij die omwille van de gerechtigheid vervolgd worden. En dat zijn allemaal momenten waarop twijfel zeker de kop op zal steken. Of je nu nederig wilt zijn, treurt, vriendelijk bent, gerechtigheid zoekt, barmhartig bent, zuiver van hart bent, vrede sticht of zelfs vervolgd wordt: daar komt twijfel bij kijken, want dat doe je niet uit macht, maar juist in kwetsbaarheid.

Geduld

Goed, maar als we het dan uit de sfeer van schuld halen, hoe gaan we dan met die verlieservaring om? Hoe kun je nog enige zekerheid uit het geloof halen als twijfel daar kennelijk op één of andere manier bij hoort? Misschien wel door iets anders naast twijfel te zetten in plaats van zekerheid. Wat je naast twijfel zou kunnen zetten is geduld. De Tsjechische priester Tomas Halik schreef een heel mooi boekje 'Geduld met God'. Hij is opgegroeid in het communistische en niet-kerkelijke, zelfs atheïstische, Tsjechië. Daardoor voelt hij ook heel goed aan hoe vanzelfsprekend twijfel is. Want wij geloven in een God die niet zichtbaar is, eerder verborgen en afwezig. Noem het een mysterie. Dat betekent concreet dat wat we over hem denken te weten hooguit een incomplete waarheid is. God kunnen we nooit vatten en kan nooit ons eigendom zijn. Daarom ontstaat er twijfel. En daarom snapt Halik dat er veel mensen zijn die niet geloven. En hij kan daarom een heel eind met hen meegaan. Hij zegt: 'Tegen atheïsten zeg ik niet dat ze geen gelijk hebben, maar dat ze geen geduld hebben. Ik stel dat (ook (OG) hun waarheid incompleet is.'

Leren leven met het mysterie


'Ik ben er van overtuigd', zegt hij verder, 'dat groeien in geloof ook betekent dat je de momenten - en soms lange periodes - aanvaardt en in geduld doorleeft waarin God ver weg lijkt te zijn, verborgen blijft. Wat evident en bewijsbaar is, vereist immers geen geloof. [...] Geloof is er juist voor de momenten van schemering, van meerduidigheid van het leven en de wereld, en ook voor de nacht en de winter van Gods zwijgen. Zijn bedoeling is niet onze dorst naar zekerheid en veiligheid te lessen, maar ons te leren leven met het mysterie.'

Geduld en geloof


Geduld is geen antwoord op de twijfel. Twijfel is juist het vragen blijven stellen bij antwoorden. Geduld is wel de manier om met twijfel om te gaan. Halik citeert Adel Bestauros die zegt: 'Geduld met anderen is liefde, geduld met jezelf is hoop, geduld met God is geloof.'  Geduld als weg naar God, waarin juist door je vragen elementen uit het geloof betekenis krijgen, soms betekenis houden, en soms betekenis verliezen.

Maar geduld is een weg naar God, waarin je dat kunt uithouden, omdat er zich als vanzelf een vraag opdoemt en een antwoord uiteindelijk aan de horizon gloort, om weer bevraagd te worden. Keer op keer. Geduld als manier om met twijfel te leven. Geduld als manier van geloven. Geduld met anderen is liefde. Geduld met jezelf is hoop. Geduld met God is geloof.

Laten we om dat geduld bidden en dat geduld blijven oefenen.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten