dinsdag 25 december 2012

De toekomst van een kind - preek eerste kerstdag 25 december 2012

Tekst: Micha 5: 1-4a en Lucas 2: 1-21


Het kerstverhaal is een verhaal dat we denk ik allemaal wel kunnen dromen. We horen het elk jaar, en misschien wel elk jaar een aantal keer. Het risico daarvan is dat we het verhaal weliswaar mooi vinden om nog eens te horen, maar dat het niet meer echt binnenkomt. Dat het meer een praatje bij het plaatje van Kerst wordt, in plaats van dat het de boodschap van Kerst is. En eerlijk gezegd zit ikzelf ook even met mijn handen in het haar als ik binnen 12 uur twee keer over deze tekst mag preken. En toch, dat moet niet te gauw een cliché worden. Want de aanknopingspunten om van dit verhaal een verhaal met inhoud te laten zijn liggen heel dichtbij, namelijk in de tekst zelf. De Bijbel verveelt nooit. Niemand die hem helemaal kent en alles begrijpt. De Bijbel ontroert, zoals misschien vandaag, maar stelt ook vragen, en irriteert ook, troost, laat koud, schuurt, prikkelt. Wanneer je met Bijbelverhalen bezig gaat, gebeurt er altijd iets. Het roept iets op, en dat kan ook vervreemding zijn. Maar even zo goed een waardevolle ontdekking. Want je moet erin duiken. En dan zie je altijd weer wat nieuws.

Dus we hoeven vandaag niet ver te zoeken als we over Kerst willen nadenken; we lezen gewoon eens wat dieper in het Bijbelverhaal. Wat dan bijvoorbeeld opvalt is dat allerlei elementen van het verhaal een betekenis hebben, terwijl we daar op het eerste gezicht helemaal niet bij stilstaan. Zo zegt de engel in vers 12: Dit zal voor jullie het teken zijn: jullie zullen een pasgeboren kind vinden dat in een doek gewikkeld in een voederbak ligt. Een bekender beeld van het kerstverhaal bestaat bijna niet. En toch vraag je je af waarom Lucas het zo beschreven heeft. Misschien zegt u: omdat het zo is gebeurd. Dat is nog maar de vraag, maar die vraag vind ik niet eens zo belangrijk. Een Bijbelverhaal hoeft niet zo gebeurd te zijn als het er staat om waar te zijn. En Lucas heeft iets waars over Jezus willen vertellen door het zo vertellen als hij dat doet. We doen de Bijbel tekort als we hem als een boek vol feitenverslagen zien, want dan nog zal de vraag zijn: wat zeggen die zogenaamde feiten dan? Elke diepgang gaat verloren als we alleen nog maar praten over feiten en niet over betekenisvolle verhalen waarin het niet gaat om feiten, maar om betekenis, en de waarde die dat heeft voor ons leven. En dit kerstverhaal heeft betekenis. En dan is het veel waardevoller dan wanneer het een feitenverslag is dat elk jaar de revue passeert.

Wat is dan de betekenis van dat pasgeboren kind dat in een doek gewikkeld in een voederbak ligt, of zo je wilt, een kribbe? Ook die ligt gewoon in de tekst. Dit tafereel is een teken. En waarvan? Dat vertelt de engel ervoor: Vandaag is in de stad van David voor jullie een redder geboren. Hij is de messias, de Heer. Die redder is dus blijkbaar een pasgeboren kind. Die Messias, die gezalfde van de Heer, is in doeken gewikkeld. En in de stad van David betekent heel concreet: in een kribbe. Dus wat zien we hier in dit tafereel in de stal? We zien een redder, een verlosser, en die zien we in een pasgeboren kind. We zien een gezalfde van God; dat zalven deden ze met koningen. Het is dus een machtsvertoon. Maar dat machtsvertoon zien we in een ingebakerd kind. En we moeten daarvoor naar de stad van David, een uithoek van het Romeinse wereldrijk van die tijd, en dan ook nog eens naar een achterafgelegen plek, in een stal, waar het kind in een kribbe ligt. Dat bijzondere teken van een redder is te zien in iets heel gewoons, een kind, een doodgewoon kind. Maar net zo weerloos dus ook als het gewoon is. Zo weerloos zelfs dat het is ingebakerd. Het kind ligt niet gewoon lekker ingestopt, nee, het is ingebakerd. Het kan geen kant op. En dat is blijkbaar een teken van kracht.

En dat het in de stad van David wordt geboren klinkt heel mooi, maar het is eigenlijk maar een armoedige kribbe, waar het kind in gelegd wordt. De Evangelist Lucas heeft kennelijk ook gekozen voor Bethlehem als stad van David, en niet voor die andere stad, Jeruzalem. Beide steden mogen voor stad van David doorgaan. Lucas zoekt kennelijk niet de parallel met de koning David, de man de het koninkrijk Israël samensmeedde. Lucas gaat terug naar de roots van David, naar Bethlehem, de stad van de stam waar David uit voortkwam. De stam Benjamin. Afstammelingen van de jongste zoon van aartsvader Jakob. Letterlijk de Benjamin van de familie, de kleinste en teerste. En daar wordt David door de profeet Samuël geroepen namens God tot het koningschap. David was tot dan toe gewoon herder. Een doodgewone jongen met een zwaar leven. En als Lucas aan Jezus’ geboorte denkt, dan denkt hij aan zijn afstamming van die David, die herder uit die kleine stam. Niet voor niets zijn herders de eerste getuigen van de geboorte van Jezus. Daar in dat kleine Bethlehem, waarover de profeet Micha vandaag al zei dat het te klein was om tot Juda’s geslachten te behoren. ‘Uit jou komt iemand voort die voor mij over Israël zal heersen.’ Niks geen grote paleizen dus, of enige herinnering aan het grote koningschap van David. De bijzondere redder is een gewoon en weerloos kind. De kracht van dat teken schuilt in kwetsbaarheid. En de waarde daarvan toont zich in armoede.

Dit teken dat de engel de herders voorhoudt is één groot anti-teken. Dat waar we het niet van verwachten is een uiting, een teken, van Gods reddende kracht in de wereld. En Lucas stelt het daarmee tegenover alle aardse macht en machtsvertoon. Want begint het kerstverhaal niet met die keizer Augustus, die een decreet afkondigt. Deze controlfreak wil alles in de hand houden door iedereen te tellen. En is het niet vreselijk ironisch, eigenlijk zelfs bijna grappig, dat deze volkstelling Jezus juist geboren laat worden in de stad die in alles het tegendeel is van het machtige Rome, namelijk Bethlehem?

Zo vult Lucas het teken in dat deze geboorte van Jezus is. Een ingebakerde zuigeling is koning en redder van de wereld, daar in die kribbe van armoe. De toekomst van de wereld ligt in het weerloze Kind van geringe komaf. Wat voor boodschap hebben we aan dit weerloze Kind? Ik heb met stijgende verbazing de berichten uit de Verenigde Staten gevolgd naar aanleiding van de schietpartij op een basisschool, waarbij onder andere 20 kinderen van 6 en 7 jaar oud omkwamen. Een afschuwelijk drama. En er zijn mensen die het verstandelijk vermogen hebben om hieruit een redenering op te zetten dat er dús meer wapens op school moeten komen om deze kinderen te beschermen. Elke school moet volgens deze mensen een bewapende beveiliger hebben. Want, luidt de redenering: tegenover elk slecht mens met een wapen moet een goed mens met een wapen staan. Volgens deze zienswijze is niet het wapen slecht, maar kunnen mensen er slechte dingen mee doen. Achter deze zienswijze zit een visie op vrijheid waar het recht van wapenbezit bij hoort om die vrijheid te verdedigen. En je mag niet te snel oordelen over cultuurverschillen. Maar waar deze zienswijze mank gaat is hierin: niet of een wapen wel of niet slecht is, maar dat ieder mens in staat is iets slechts te doen met een wapen. En dat de kracht juist uitgaat van het weerloze. En dat raakt me juist zo in deze discussie, nu het om kleine kinderen gaat: de toekomst van kinderen waarborg je niet door ze te beschermen tegen alles wat slecht is in de buitenwereld. De toekomst van kinderen waarborg je door de buitenwereld veiliger en toekomstvoller te maken. De toekomst van het kindje Jezus ligt ook niet in een hek om de stal heen met gewapende bewakers aan de toegangspoorten. Sterker nog: aan het eind van de twee boeken van Lucas, in het laatste hoofdstuk van Handelingen, zien we Jezus’ apostel Paulus in het Rome van de keizer vrijmoedig en ongehinderd over het Koninkrijk van God vertellen. Jezus en zijn boodschap veroveren de wereld in weerloosheid en vrijmoedigheid. Lucas stopt het kind niet ver weg in Bethlehem om het te beschermen. Vanuit die weerloosheid verovert Hij de hele wereld en de harten van zoveel mensen, die op dit moment in zoveel kerken zitten. 

De toekomst van kinderen waarborg je niet door ze te beschermen tegen alles wat slecht is in de buitenwereld. De toekomst van kinderen waarborg je door kinderen een veilige en vooral ook eigen leefruimte te geven waarin ze dat leven kunnen ontdekken. Daarom is een goede en veilige omgeving nodig waarin kinderen kunnen opgroeien, en is dus ook goede jeugdzorg nodig. Maar ook onderwijs dat is toegesneden op kinderen die extra hulp nodig hebben. De kansen van kinderen liggen juist hierin ze niet te beschermen tegen wat ze niet kunnen, maar ze vertrouwen te geven in wat ze wel kunnen. En daarbij zullen ze vallen, maar ook weer opstaan. Want dat kunnen kinderen goed. De kracht van kinderen zit hem hierin dat ze weerloos zijn. En als er één weet wat weerloosheid betekent, dan is dat wel dat Kind uit die kribbe, die zijn hele leven lang weerloos is gebleven, is gevallen… maar ook weer opgestaan.

Wees niet bang om weerloos te zijn. En wees niet bang om los te laten. We bewapenen onszelf en onze omgeving te veel om de diepe weerloosheid van het kind, maar daarmee ook de toekomst te voelen. Het is niet altijd makkelijk, de wereld lijkt zo slecht. Maar wij maken er net zozeer deel vanuit als ieder ander in die wereld. En we beschermen de wereld toch ook niet tegen onszelf? Geef vandaag met Kerst je vertrouwen aan dit Kind, dat schijnbaar zo machteloze teken. Alleen daarvan kunnen we het verwachten, hoezeer wijzelf ook bij machte zijn om met zoveel meer machtsvertoon de wereld te ordenen en zogenaamd te beschermen. Dan zal er werkelijk vrede komen, om te beginnen in ons hart. Want dat wens ik u allemaal toe. Vrede. Geen gewapende vrede, maar wel een vrede die we telkens moeten heroveren op onze onrust, onze wil om alles zelf te kunnen bepalen, onze eigengereidheid en eigen gelijk, onze belangen, maar ook moeten we de vrede heroveren op onze pijn, ons verdriet en onze wonden, die het leven heeft geslagen. Het hoeft niet van onszelf te komen. Het begint bij een Kind, dat in die waardevolle kribbe ligt. En Hij heet Jezus. Dat betekent Hij die redt. En dat doet ie. Voor jou, voor mij, voor ons allemaal.

De vrede van Christus is met u allen!

maandag 24 december 2012

Thuiskomen - preek kerstnacht 24 december 2012





Hèhè. We zitten. Even rust. Velen van u zullen hard gewerkt hebben om alles op tijd af te krijgen. Thuis. Maar ook op het werk. Kerst is een bijzondere tijd waarin bij veel mensen op het zelfde moment ook het werk heel veel even stilstaat, of dan toch minimaal in de pauze-stand. En wie toch moet werken, werkt vaak in een wat bijzonderder sfeer, want vanzelfsprekend is het niet. Minimaal één kerstdag is een rustpuntje in het werk, waarop iedereen, of dan toch een groot deel van je collega’s, ook thuis zijn. Want thuis is de plek waar Kerst gevierd wordt. Daar is het vaak verre van rustig. In de voorbereidingen in ieder geval. Maar dat komt ook omdat we thuis juist heel belangrijk vinden met Kerst. Heel veel mensen vieren Kerst thuis, of bij elkaar thuis. Vandaag klonk de hele dag op de radio ‘Driving home for Christmas’ en dat geeft het gevoel goed weer. Voor Kerst ga je naar huis. Of naar elkaar toe, om samen ergens thuis te zijn. En daarom is het ook extra schrijnend voor wie alleen thuis zitten, en kun je dat gevoel dan niet van je afzetten, want het is deze dagen dan toch een gemis.

Waar vond Jezus zijn thuis? In Bethlehem. Bethlehem wordt de stad van David genoemd. Voor die titel zou ook Jeruzalem in aanmerking kunnen komen, als Koningsstad, maar hier gaat het verhaal terug naar de oorsprong van David, in Bethlehem. Daar liggen zijn roots. En niet omdat hij daar toevallig vandaan komt, alsof hij net zo goed in een andere stad geboren had kunnen worden. Nee, hier ligt zijn oorsprong. Zijn over-over-overgrootmoeder is Ruth. Ze was een weduwe, en haar schoonmoeder ook. En zij vond in Bethlehem een thuis. Bethlehem betekent broodhuis. En om te leven is het in die dagen broodnodig om een man te vinden die voor haar en haar schoonmoeder wil zorgen, en haar toekomst te verzekeren door haar een kind te geven. Via het letterlijk zoeken naar brood, het zoeken naar graankorrels op het veld van haar latere echtgenoot, verzekert ze zich van haar toekomst, daar in het broodhuis. Daar ligt de oorsprong van haar latere achter-achter-achterkleinzoon David.

En daar, in die onbeduidende stad, in dit broodhuis, wordt Jezus geboren. Oké, dit keer komt er geen man aan te pas vertelt het verhaal. Alhoewel, de lijn met David loopt wel via deze Jozef. Hij moet terug naar zijn oorsprong, naar het huis van David, het broodhuis. Maar… Er lijkt geen plaats voor hen te zijn. Althans, zo vertelt het verhaal. ‘Terwijl ze daar waren, brak de dag van haar bevalling aan, en ze bracht een zoon ter wereld, haar eerstgeborene. Ze wikkelde hem in een doek en legde hem in een voederbak, omdat er voor hen geen plaats was in het nachtverblijf van de stad.’ In onze kerstvoorstellingen is dit altijd een drama. We zien Jozef en Maria de deuren langsgaan en smeken om toegang, maar alle deuren worden dichtgeslagen. En zo komen ze uiteindelijk uit in een stal, een noodvoorziening. De vraag is echter of die herbergscène wel zo belangrijk is, of dat het uiteindelijk niet eerder om de kribbe gaat. Let eens op de volgorde in het verhaal. Ze wikkelde hem in doeken en legde hem in een voederbak, omdat er voor hen geen plaats was in het nachtverblijf van de stad. We horen niet over herbergen die te vol waren en waar Jozef en Maria nul op het rekest kregen. Het gaat om die kribbe. En die moet even praktisch verklaard worden met het argument dat er geen plaats was in de herberg. Maar het gaat om die kribbe. Wat wil die zeggen? Armoede, kwetsbaarheid, allicht. Maar dat is de buitenkant. Wat het verhaal nog meer wil vertellen is dat dit kind in zijn vaderstad geen gast is, maar dat het thuiskomt. Noodgedwongen, ja misschien wel. Maar het is ook om onze nood dat Hij werd geboren. Want we weren God het liefst uit ons leven. Er zijn veel dingen waar we niet trots op zijn, en die we liever niet aan anderen, laat staan aan God, laten zien. Hij zal maar eens rond gaan snuffelen in ons huis. Mag het een deur verder?

En zo komt Jezus niet in een herberg terecht, maar in een stal. Di plaats waar Jezus uiteindelijk geboren wordt is van veel grotere betekenis dan die herberg. Om er echt voor ons te zijn, om een kind te zijn dat ons kan redden en toekomst kan geven, om werkelijk Koning te kunnen zijn, moet hij niet te gast zijn, maar thuiskomen. Hij blijft zo geen vreemdeling, maar komt echt binnen in ons leven, of we de deur nu open houden of dichtslaan. Hij is een van ons.

Jezus komt thuis in Bethlehem, de stad van zijn voorvader David. Het broodhuis dat een verre oma, Ruth, een kind, en haar daarmee toekomst bezorgde. En haar latere familielid Jozef naar zijn vaderstad bracht. En daar in de stal, nadat de herberg kennelijk de deur dichthield, komen herders en later de wijzen langs. Herders, die doen denken aan de herderlijke oorsprong van David. David was een herder voordat hij tot koning werd geroepen. Een stal is voor hen al een thuis, en nu worden ze ontvangen door Jezus en zijn ouders. De stal wordt eigenlijk bijna zelf een herberg, een ontvangstplek. Een plek om thuis te komen.

Ik moet aan die herders op nog een andere manier denken. Het zijn mensen voor wie een dak boven hun hoofd helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Ze leven in weer en wind buiten met hun kudde. Het zijn dus ook wat ruwe types, gehard door het leven. Hoe welkom is een thuis dan? En hoe welkom is een thuis voor ons, ook gewoon concreet, als een dak boven je hoofd niet vanzelfsprekend is? En dan denk ik nog niet eens aan de zwervers, waarvoor gelukkig dezer dagen ook goede dingen gebeuren, maar ook aan ons allemaal, nu velen van ons merken dat een huis helemaal niet vanzelfsprekend is. Dat het lastig is om ergens anders naartoe te gaan als je je huis niet verkocht krijgt. En dat het lastig is om een huurwoning te vinden. Zeker wanneer je door een nieuwe situatie in relatie of werk wel gedwongen bent om een nieuw huis te zoeken. Dat de kosten bovendien voor veel mensen alsmaar hoger worden en je bij verkoop met een restschuld kunt blijven zitten. In het levensgevoel van veel mensen verandert dat een huis geen verworvenheid meer is, maar een kostenpost, en een last. Of in ieder geval: omgeven met de nodige onzekerheid. Gehard door de realiteit mogen ook wij vandaag thuiskomen in de stal bij het kindje Jezus. Hij stond voor dichte deuren, en maakte van een vochtige tochtige stal een herberg om ons te ontvangen. We lossen er onze financiële zorgen niet mee op, maar we kunnen wel onze focus verleggen naar dat Kind, en ook van ons huis een herberg maken, hoe krakkemikkig ook, om thuis te komen en anderen thuis te laten komen. Want dat alleen is Kerstmis: thuiskomen. Bij Jezus en bij elkaar. 

dinsdag 11 december 2012

Zuiver zilver - preek Tweede Advent 9 december 2012





Bij de voorbereiding van het Kerstfeest komt wat meer kijken dan het volgen van de zwangerschap van Maria. We zijn vorige week niet begonnen met de aankondiging van de geboorte van Johannes bij Elizabeth en Zacharias. Nee, we hebben uit de profeet Zacharia gelezen en van Jezus begrepen dat we waakzaam moeten zijn. Kennelijk moeten ook wij actief worden in de voorbereiding op kerst. De verwachting van de geboorte van het Kind is geen afwachten. Het feest moet echt worden voorbereid. Sterker nog, de weg moet worden bereid om de komst van het Kerstkind mogelijk te maken. En op die weg snelt een bode vooruit, vertelt Maleachi. Maleachi is de tweede profeet waaraan de Evangelisten denken als ze over de komst van Jezus spreken. Er komt een bode vooruit gesneld, ja ook bij Jezus.

En hoe gek het ook is: we lezen in de Adventstijd het Lucas evangelie van achter naar voren. We begonnen vorige week met de woorden van Jezus uit Lucas 21 vlak voor de finale van zijn leven. Nu zijn we in Lucas 3 aanbeland aan het begin van zijn openbare optreden. Om volgende week pas te horen over de aankondiging van de geboorte van Jezus. We doen een paar stappen terug. We beginnen niet zomaar opnieuw. Het is alsof we teruggaan en stilstaan bij de vraag: waar zijn we ook al weer begonnen? Waar draaide het ook al weer om? En dan kun je niet zomaar beginnen bij het begin. Dan begin je bij: waarvoor kwam Jezus ook al weer naar de wereld? Wat trof Hij aan, en wat moeten wij doen om deel te hebben aan Zijn redding? Hoe begon zijn openbare optreden en wat was zijn eerste statement? Als je van achter naar voren teruggaat weet je weer waar het God in Jezus om te doen was. En als we dat weten kunnen we pas we actief neerknielen bij de stal na de geboorte van Jezus.

Dus vandaag lezen we over de weg die bereid wordt voor de komst van de Heer. En het stelt ons meteen de vraag: hoe bereiden wij de weg voor de komst van de Heer? Om die vraag te beantwoorden moeten we eens verder luisteren naar Maleachi. God zegt: ‘Ik zal een bode zenden.’ Die bode past in hetzelfde beeld als van vorige week in Zacharia van God die als Koning zal komen. Een bode is een boodschapper, die als taak heeft om de koning vooruit te gaan, en zijn komst aan te kondigen en voor te bereiden. Maar hij is niet zomaar een loopjongen. Hij vertegenwoordigt zijn koning. Sterker nog, hij kan als plaatsvervanger optreden in het geval de koning zelf niet kan komen. Hij kon dus ook tekenen van gezag van de koning dragen, en zo in de naam van de koning diens gezag laten gelden. Het is dus ook iemand die zeer nauw met de koning geïdentificeerd wordt. Het is dus ook niet gek dat in de Evangeliën over de bode van de komst van Jezus, Johannes de Doper, wordt gesproken of hij misschien zelf de Messias is. Het is wat dat betreft ook mooi dat ze in een en dezelfde familie geboren worden, als waren ze broers, net als Mozes en Aäron. Ze zijn sterk aan elkaar verwant en vertegenwoordigen dezelfde boodschap. Alleen zijn het verschillende personen en hebben ze een verschillende rol. Johannes is de wegbereider van Jezus en de voorbereider van diens verkondiging. Als Jezus komt weten de mensen al waar het om gaat.

En waar gaat het dan om? Wat staat er op het spel? Wat heeft de bode te zeggen? De beelden klinken weer dreigend. Wie zal die dag kunnen doorstaan? Wie zal overeind blijven wanneer hij verschijnt? En hij is nog steeds de bode, al kun je in de tekst de bode en de koning nauwelijks meer uit elkaar halen, lees het er maar eens op na. ‘Hij is als het vuur van een smid. Hij zal zitting houden als iemand die zilver smelt en het zuivert.’ Het klinkt behoorlijk heet en oncomfortabel. En dat is het ook. Maar, dit is geen vuur waarin we omkomen, of een vuur dat is bedoeld om ons te kwellen. Dit is geen hel, en ook geen vagevuur wat hier geschetst wordt. Oncomfortabel is het, allicht. Maar het kan geen kwaad om af en toe eens opgeschud te worden. Het beeld van het vuur van de smid gaat hierover.

Er is een verhaal over een vrouw die in het kader van een Bijbelstudie over de tekst uit Maleachi op bezoek gaat bij een zilversmid. Ze vraagt hem of ze mag toekijken hoe hij het zilver zuivert. De zilversmid legt haar uit dat het zilver op het heetste punt in het vuur moet worden gehouden om alle ongerechtigheden eruit te branden. En dat het noodzakelijk is het reinigingsproces voortdurend in het oog te houden om te voorkomen dat het zilver te lang verhit wordt en verbrand. Dan vraagt de vrouw hem hoe hij weet op welk moment het reinigingsproces compleet is. De zilversmid antwoordt: ‘O, dat is eenvoudig: wanneer ik mijn eigen beeld weerspiegeld zie in het zilver, dan is het klaar.’

Nu vond ik dit zo’n mooi verhaal dat ik het maar even ben gaan checken bij mensen uit onze gemeente die er meer van weten dan ik, Henk en Mirjam. En het klopt dat het reinigingsproces compleet is als je je eigen beeld in het zilver weerspiegeld ziet. Henk zei zelfs: wanneer het knipoogt. Dat vond ik mooi klinken. Want er ontstaat dus iets van contact tussen degene die reinigt en het zilver. En, om even uit het beeld te stappen, wat God met ons voor ogen heeft is dat er weer zuiver contact ontstaat tussen God en ons. We zijn geschapen naar Gods beeld. Maar dat beeld vertroebelt in de loop van ons leven. Dat beeld van God dat wij zijn raakt het uit zicht. Waarom? Wat voor lagen komen er over dat edelmetaal te liggen door het leven. Een eerste laag is misschien heel voor de hand liggend: onze maskers. Dat uiteindelijk datgene waarmee we bedekken of compenseren waar we het moeilijk mee hebben van onszelf. En wat bedekt of compenseert het dan? Een laag daaronder is een laag van allerlei kwetsuren, en open of nauwelijks geheelde wonden, angsten en verdriet. We raken beschadigd in ons leven, van jongs af aan. Vertrouwen wordt geschonden, angsten worden gecreëerd, mensen doen elkaar pijn. En vooral worden we geraakt door dingen die iets binnen in ons raken dat stuk is geraakt, vaak al in onze vroegste jeugd, en dat continue pijn wordt gedaan als mensen dingen zeggen of dingen doen, die ze misschien niet eens zo bedoelen, of anders half zo erg, maar waar je nauwelijks weerstand tegen hebt. En dan is er nog een diepere laag daaronder. Een laag die ons belet om helemaal naakt te zijn. Dat is de laag van de schaamte. De laag die er al sinds het Paradijs op zit. De schaamte die er is sinds het moment dat je erachter kwam dat je zelf ook een andere kant hebt, waar je helemaal niet zo trots op bent, of waarvan je diep van binnen wel weet dat het niet klopt. En of die ongerechtigheden er langzaam in zijn geslopen, of dat je er bewust voor gekozen hebt; het is iets waar je nauwelijks meer vanaf komt. Ondanks goede voornemens of verzoening met anderen. Ergens gaat het steeds weer mis tussen mensen, en met onszelf. En zeg dan niet te snel: ‘maar ik ben ook niet perfect’, want… Dat ben je wel. Dat je perfect bent wil niet zeggen, dat je steeds een onhaalbaar resultaat moet halen. Dat maken wij ervan. Het leven is geen hoge lat, waar we niet tot kunnen reiken en die steeds bij ons hoogspringen er vanaf valt. Nee, we zijn perfect omdat God ons heeft geschapen. Naar Zijn eigen beeld. En dan zijn wij geen slechte kopie van carbon of zo. Nee, wij zijn geschapen naar Gods beeld. En zo zijn wij bedoeld. Als zilver waarin Gods beeld zichtbaar wordt, en het knipoogt.

God wil ons verlossen van die lagen van onrecht en ongerechtigheid om ons heen. Allemaal oppervlakkige en diepere redenen waarom wij onszelf niet kunnen zijn, als beeld van God. Daarom stuurt Hij een bode vooruit. In het Lukas evangelie in de persoon van Johannes de Doper. Hé, en zeiden we net niet dat een bode zeer sterk verwant was aan zijn zender, aan de Koning? Die bode is in zijn persoon dus al wat God ons wil laten zijn, een weerspiegelend en gezuiverd beeld van God. En als deze Johannes dus later in het Evangelie de mensen oproept zich te bekeren, dan gaat het hierom, om zo te leven dat in ons gelaat het beeld van God zichtbaar is. Niet meer en niet minder. Dat lijkt een onhaalbaar doel, maar we hebben het in ons. Want wij zijn geschapen naar het beeld van God. Blijf dus niet stil zitten. Laat het niet over je komen. Want dan komt het als een oordeel. Sta op, en breng vruchten voort die een nieuw leven waardig zijn. En zeg niet te snel: ja, maar zo ben ik nu eenmaal. Want die uitspraak komt als een boemerang terug. Want weet je wat je nu eenmaal bent: een beeld van God. Dus wees dat dan ook en doe er alles aan om dat te zijn. Alleen zal ons dat niet lukken. En daarom laat God het niet bij zijn bode, hoezeer zij ook aan Hem verwant zijn. Maar komt Hij zelf. Vanaf het allereerste begin van het leven. Terug naar de basis. Naar het begin. God doorleeft ons leven. En zo zuivert Hij het. Dat wat wij niet konden, heeft Hij volbracht. Zo worden wij gered en zo kunnen wij leven. Als gezuiverd zilver, dat in het heetst van het vuur van onze diepste strijd, we weer gaan glanzen en knipogen, zodat God weet ziet: en zie, het is goed!

dinsdag 4 december 2012

Verwacht het onverwachte - preek 2 december 2012





Ik weet niet hoe het u vergaat, maar op de een of andere manier zijn deze dagen toch vervult van verwachting. Of dat nu is vanwege Sinterklaas, waarvoor vol verwachting ons hart klopt, of al vanwege de verwachting van de geboorte van het Kerstkind en de feestelijkheden daarom heen; in beide gevallen heerst er een sfeer van ‘Hij komt’. Verwachting kenmerkt de decembermaand. En hoewel de feesten van totaal verschillende orde zijn, ze delen dat gevoel van verwachting. Het komt eraan! En laten we eerlijk zijn, als ik er zo over spreek – Het komt eraan! – dan voelt u waarschijnlijk toch ook iets van de gespannen drukte die dat ook geeft. Er is geen uitstel, hoe druk het ook is. Het komt eraan. En zorg maar dat je er klaar voor bent.

Nu is het opvallend dat de Adventstijd elk jaar begint met juist de onverwachte komst van Christus. Zeker nu we Zacharia als eerste profeet van het profetenkwartet erbij lezen. En die onverwachte komst van Christus gaat helemaal gepaard met veel drukte. En dat is nog zacht uitgedrukt: de hele hemel en de aarde worden op zijn kop gezet. Zacharia spreekt over die dag als ‘die ene dag, die alleen de Heer kent’. Toch ligt het onverwachte en het verwachte dichtbij elkaar: in beide gevallen moeten we er op dat moment klaar voor zijn. En ook, als ik nog even mag, ook het Sinterklaasfeest heeft dat in zich. Een lied zingt: ‘Moeder zegt: o, hij kan zo binnenkomen, maar hij, hij komt altijd onverwacht’. Ondanks al onze planning rondom dat feest bij familie en vrienden en met eigen kinderen, moet er voor de kinderen toch nog iets behouden blijven van het onverwachte. Die spanning is kennelijk nodig om het feest echt te kunnen beleven. Het Sinterklaasfeest is daarmee ook een spel; een spel voor kinderen en wie zich kind voelt of met kinderen verbonden voelt.

De verwachting van de komst van Christus is echter een bloedserieuze zaak. En de verwachtingstijd van Advent begint daarom misschien wel expres niet met dat Kind dat geboren gaat worden. Want er ligt zoveel vast met Kerst. De datum. Weinigen zullen het, tenzij noodgedwongen, het weekend ervoor of het weekend erna vieren. En vergeet de families en de oma’s niet, die vastliggen, en bezocht of ontvangen moeten worden. Het lijken platte dingen, maar ze maken het feest voorspelbaar. We weten welke boodschap we te horen gaan krijgen op Kerst; en elke predikant zwoegt om er nog een beetje een origineel tintje aan te geven. Je komt er ook niet onderuit, dat is ook waar, en daarom moet je er klaar voor zijn, maar het heeft wel een zekere voorspelbaarheid die buiten onszelf ligt, zodat het onszelf niet per se hoeft te raken. Als we maar klaar zijn. Waar de teksten ons vandaag aan het begin van Advent op wijzen is dat de echte doorbraak van de duisternis in de wereld onverwacht komt, en dat die iets anders van ons vraagt dan goede voorbereidingen voor een voorspelbaar en onontkoombaar hoogtepunt.

Nu gaan de teksten van vandaag uit Zacharia en Lucas gepaard met angstige beelden. Tekenen aan zon, maan en sterren, volken die van angst sidderen voor het gebulder en het geweld van de zee. En er zal op die ene dag zelfs geen onderscheid meer zijn tussen dag en nacht. Dit klinkt behoorlijk dreigend, alsof ze een voorbode zijn van de komst van Christus. En ik denk dat we het ook lang zo hebben gelezen en misschien nu nog lezen. Een angstig en dreigend visioen als Christus komt. En dan klinken de woorden ‘zorg dat je er klaar voor bent’ ook heel dreigend. En velen zullen die angst in hun jeugd ook gevoeld hebben, als predikanten zeiden: ‘Wee je gebeente als je er niet klaar voor bent. Wees waakzaam’. Maar zou God zo met ons omgaan? Zou Hij ons zo overvallen als een dief in de nacht om te kijken of wij er werkelijk klaar voor zijn? Dan speelt God toch een spelletje met ons? We zouden in voortdurende angst leven. Waar gaat het hier dan wel om?

Jezus en de profeet Zacharia willen niet dreigen. Zij brengen wel een ervaren dreiging onder woorden. Vorige week stonden we er al bij stil wat je beleeft als je wereld vergaat. Nu gaat het erom wat je ervaart als je wereld op zijn kop wordt gezet. En dat kunnen mensen op de vlucht zijn, die geen verwachtingen hebben bij waar ze heen gaan, maar alleen maar vluchten van waar ze vandaan kwamen. Of mensen die onverwacht iemand verloren en verloren door de wereld lopen op zoek naar richting. Of mensen die onontkoombaar iemand verloren, maar daar op het moment dat het gebeurt geen raad mee weten. Het beeld in Zacharia van die ene dag, dat er geen onderscheid zal zijn tussen dag en nacht, is heel beeldend. Ik denk aan de donkere dagen voor Kerst, waarin dagen en nachten in hun grauwheid en kou zo op elkaar kunnen lijken, dat je het liefst de gordijnen dicht zou houden. Het is niet voor iedereen weggelegd om het onderscheid tussen dag en nacht ook werkelijk te zien. En beelden van natuurrampen zijn ook heel beeldend. Hoezeer de wereld niet echt vergaat, zetten natuurrampen als aardbevingen, overstromingen en vulkaanuitbarstingen de wereld wel volstrekt op zijn kop en bedreigen ze al het leven, ons eigen leven, als we er middenin zitten. Het is dus niet gek dat mensen daaraan tekenen ontlenen dat het einde van de wereld nabij is, al slaan ze wel volstrekt de plank mis dat het de Bijbel daar niet om gaat.

Waar het de Bijbel om gaat, en waar het God om gaat, is dat ook als je ergste nachtmerrie uitkomt, als je wereld vergaat, en als de wereld op zijn kop wordt gezet door wat er om je heen gebeurt, God nog wel perspectief kan bieden. Hij kan een toekomst scheppen waarin de Mensenzoon regeert, waarin de gruwelen verdwijnen en menselijkheid en vrede worden geschapen. Dat beeld van die ene dag, waarop er geen onderscheid meer is tussen dag en nacht, doet ook denken aan de schepping, waarin God het licht scheidde van de duisternis. Ook bij Zacharia klinkt het perspectief dat in de avond het licht weer zal gloren. God vernietigt de wereld niet, maar Hij herschept hem. Maar niet zomaar, ineens. Ook bij Zacharia vindt het ‘pas’ plaats in de avond. Het nieuwe perspectief is geen doekje voor het bloeden, geen zoethoudertje, geen tissue voor de tranen van ‘stil maar wacht maar alles wordt nieuw’. Het is een verwachting die onvoorspelbaar blijft hoe en wanneer hij uitkomt, en dus een onverwacht element in zich heeft. En dus ook iets van ons vraagt. Maar de voortekenen zijn er. Kijk maar. En Jezus wijst op de vijgenboom die laat zien dat het zomer wordt.

Nu heeft een vijgenboom als eigenschap dat de bladeren en ongerijpte vruchten lang blijven hangen in de herfst, maar dat de boom ook erg laat uitkomt. Je zou bij een vroege mooie lente haast denken dat het er nooit meer van zal komen. En daarom is die vijgenboom zo’n mooi voorbeeld. Er zijn momenten in je leven dat je denkt dat het er nooit meer van zal komen dat het leven nieuw gemaakt zal worden. En kijk maar naar die doodlijkende vijgenboom. Zo kun je jezelf ook voelen. Hoezo komt er een zomer voor mij? Laat me niet lachen! Maar toch, zowel Zacharia als Jezus schetsen een beeld waarop de wereld nieuw wordt als antwoord op onze beleving dat de wereld vergaat. Onverwacht, maar we mogen wel uit die verwachting leven. Die trekt ons nu door onze eigen dalen, en zal straks de hele wereld uit het dal laten klimmen.

Wat vraagt dat van ons? Jezus is heel duidelijk naar zijn hoorders. En Hij gaat er daarbij vanuit dat die dag nabij is. Hij zegt: ‘deze generatie zal niet verdwenen zijn wanneer dit alles gebeurt’. We weten allemaal dat het zo niet letterlijk ging. En de eerste gemeente kregen naar jaren waarin ze in deze voorspoedige verwachting leefden, problemen met hoe ze nu hun leven moesten verdergaan, nu Christus’ komst en de nieuwe wereld uitbleef. En de oplossing zit hem hierin dat het niet van God moet afhangen, maar van ons. Dat klinkt misschien gek als het om de dag gaat, die alleen de Heer kent. En toch hangt het niet van God af, maar van ons. Wij moeten niet afwachten en het ons allemaal laten overkomen wat er gebeurt en te gebeuren staat. Ook Advent en Kerst moeten we ook niet laten gebeuren en over ons heen laten komen, omdat er toch geen ontkomen aan is. Nee, leven in de verwachting van de onverwachte komst van Christus betekent dat we waakzaam moeten blijven. Waakzaam op de tekenen van Christus’ komst. Of concreter: waakzaam op tekenen van een nieuwe wereld, van nieuw perspectief. Ondanks alle duisternis in ons leven, en de dagen waarop er geen verschil lijkt tussen dag en nacht, omdat ze zo grauw en koud zijn, blijf opmerkzaam op de tekenen van de zomer. En laat je niet overvallen door de kerstdrukte en ook niet door het kerstverhaal. Maar zie de tekenen. En God legt een heel concreet teken in de wereld: een Kind. En zo komen we in Advent toch uit bij de verwachting van dat Kind. Maar niet zonder er opmerkzaam op te worden gemaakt dat we er wat van moeten maken. Het komt niet zomaar. En nee, dan is het niet zoals met Sinterklaas, dat het feest wel eens niet door zou kunnen gaan. Ja, het gaat door, maar laat je niet overvallen door wat er te gebeuren staat als God naar de wereld komt in een Kind. En dan hoef je niet vrolijk te zijn, en helemaal opgeruimd en zonder zwaar gevoel, maar wel open voor het nieuwe licht dat in de avond gloort, Kerstavond. Ook voor jou zal de wereld nieuw zijn, en er zal licht zijn. Opnieuw!