Aangeraakt - preek 1 juli 2012

Tekst: Jesaja 3:16-4:6 en Marcus 5: 22-43

Alle verhalen uit de bijbel gaan vanmorgen over vrouwen. En de vrouwen in de verhalen zijn erg kwetsbaar. Ik zeg niet dat ze kwetsbaar zijn omdat ze vróuw zijn, maar ze bevinden zich wel allemaal in een kwetsbaar gemaakte positie. In Jesaja zijn de mannen overigens net zo kwetsbaar, maar dat staat in de verzen hiervoor. Daarover zo meer. Het verhaal uit het Evangelie bestaat eigenlijk uit twee geschiedenissen die door elkaar heenlopen, maar nauw op elkaar aansluiten. Het verhaal van het dochtertje van Jaïrus en het verhaal van de bloedvloeiende vrouw. Beide verhalen gaan over kwetsbare vrouwen die aangeraakt worden. En over hoe helend die aanraking is. Hoe belangrijk het is dat mensen, vrouwen én mannen, aangeraakt worden.

En het gaat daarbij natuurlijk niet om vluchtig aangeraakt worden in de loop, zoals je elkaar onbedoeld kan aanraken in een drukke winkelstraat, of ook in de kerk. Het gaat hier om liefdevolle aanraking met volle aandacht voor elkaar. Aanraking is enorm belangrijk. Het is zelfs een eerste levensbehoefte. Voor een baby is het het enige waar het zekerheid aan ontleent. Het is zelfs zo belangrijk dat een baby zonder aangeraakt te worden overlijdt. Helaas levert de geschiedenis ons hiervoor zelfs tastbaar bewijs. Dat baby’s zonder liefdevolle aandacht en aanraking niet kunnen overleven, was de niet beoogde, maar wel gruwelijke uitkomst van een experiment van de Duitse Keizer Frederik II in de 13^e eeuw. De keizer was op zoek naar de oorsprong van taal. Hij wilde weten welke taal baby’s uit zichzelf zouden spreken: Hebreeuws, de taal van het volk van God, leek hem het meest logisch. Maar Grieks, Latijn of Arabisch achtte hij ook mogelijk. En de voorwaarde voor een zuiver experiment was dat de baby’s niet beïnvloed zouden worden door de mensen die ze verzorgen. Dus dat betekende dat baby’s het zouden moeten stellen zonder menselijke aandacht. Zo wilde Frederik er zeker van zijn dat de taal helemaal uit de kinderen zelf opkwam. De methode die Frederik daarvoor bedacht had was een groep baby’s in twee groepen te scheiden. De ene groep baby’s kreeg wel de gewoon menselijke aandacht en werd geknuffeld, gestreeld en er werd tegen gepraat. De andere groep baby’s werd alleen verzorgd. De baby’s kregen eten en werden schoongemaakt. Maar zonder warme menselijke aandacht. Als Frederik in onze tijd geleefd had, dan had hij de verzorging door machines willen laten doen. Dit experiment heeft nooit een antwoord gegeven op de gestelde vraag, omdat alle baby’s uit de groep zonder warme menselijke aandacht overleden. Zonder een menselijke knuffel gaat een kind dus dood. Zo belangrijk is aanraking.

Nu is aanraking misschien niet het eerste waar u aan denkt bij God. Zeker wanneer je God op afstand beleeft, is aanraking niet iets wat bij God lijkt te passen. Dan komt hij misschien zelfs wel eng dichtbij. Toch zien we wel degelijk mensen in de bijbel aangeraakt worden door God, en we verbeelden dat ook in onze liturgie. Als we mensen zegenen bij een huwelijk of het bevestigingen in een ambt, doen we dat door handoplegging. En nee, we blijven er dan niet als predikanten met onze handen boven hangen. We raken mensen echt even aan. Het is geen vaag of zweverig iets, nee, het is een concrete aanraking. Dus, met respect voor de kapsels die zeker bij huwelijken zorgvuldig in elkaar gestoken zijn, raken we in de zegen van God de mensen liefdevol aan. En het gebaar bij de zegen aan het einde van de dienst is eigenlijk net zo’n gebaar. Een gebaar van handoplegging, zij het dan massaal. Het is niet het instralen van mensen, maar een concrete aanraking van God in de zegen. Of zoals mijn stagebegeleider indertijd zei: ‘de zegen is een knuffel van God’. 

Zo’n zegen kan ook helend werken. Denk ook maar aan de ziekenzalving, het laatste sacrament bij de Rooms-katholieke kerk, en in de Protestantse Kerk ook steeds meer in zwang. In mijn pastoraatstage maakte ik mee dat een man verbaasd was dat hij na de ziekenzalving niet meteen overleed. In de hoofden van mensen is dat toch een beetje een gelijkschakeling geworden. Nou is het ook weer niet zo dat de verwachting van de ziekenzalving is dat mensen genezen. De intentie ervan is wel dat mensen door God worden aangeraakt. En dat mensen bemoedigd worden dat God bij hen is in die vreselijk moeilijke fase van hun leven. En niet ondenkbaar is dat mensen toch opnieuw tot leven komen.

En dat geloof, dat de aanraking namens God helend kan werken, zit er ingeheid bij Jaïrus. Heel dwingend vraagt hij Jezus zijn dochter die ziek is de handen op te leggen. Typisch, de dwang waarmee hij Jezus smeekt. Je zou de indruk kunnen krijgen dat Jezus en daarmee God voor hem de laatste strohalm is, de laatste aan wie hij zich vastklampt, op wie hij zijn hoop gevestigd heeft. Maar, om even te pauzeren in dit drama: is dit wel geloof? Laten we eens even naar de formulering van zijn vraag kijken. We zien allereerst dat het geen vraag is, maar Jaïrus gebiedt Jezus om te komen. Waartoe gebiedt Jaïrus hem? Dat hij haar de handen oplegt om haar te redden en te zorgen dat ze in leven blijft. In hoeverre is hier sprake van geloof? Hoeveel ruimte laat Jaïrus hier aan Jezus? Het is op zich niet erg om je zaak te bepleiten bij Jezus of bij God. Je mag staan voor wie je bent. In de bijbel zijn tal van mensen te vinden die zelfs in discussie gaan met God. Maar hoeveel ruimte laat Jaïrus hier eigenlijk aan zijn dochter? Dit kind, dat naamloos blijft, en de ‘dochter van’ wordt genoemd, moet behouden blijven vanwege Jaïrus. Deze Jaïrus is bovendien een van de leiders van de synagoge. Om wiens behoud gaat het hier?

We pauzeren in dit drama niet voor niets bij de vraag of het verzoek van Jaïrus wel door geloof is ingegeven. Het verhaal pauzeert ook. Want er komt een vrouw die aan bloedvloeiing leidt uit de menigte op. Zij is dus onrein. Dat betekent: ze is een onaanraakbare. Al twaalf jaar stroomt het leven uit haar. En zonder aanraking ga je dood. Ik denk dat het niet voor niets is dat er staat dat ze twaalf jaar al lijdt. Net als de twaalf jaar dat het dochtertje van Jaïrus is, is deze twaalf een symbool voor de twaalf stammen van Israël. Voor het volk van God. En dat volk heeft redding nodig en nieuw leven.

Het is daarom denk ik ook dat het leesrooster de tekst uit Jesaja erbij durfde te lezen. Het komt uit het begin van de profetie van Jesaja. Het stuk van vandaag is onheilspellend en moet even in zijn verband worden geplaatst. Jesaja ziet in zijn visioen de machten van de aarde wankelen en Israël terugkeren naar het beloofde land. Daar zal het Woord van de Heer van Jeruzalem uitgaan. Van Sion gaat de Thora uit, staat er. De wereld zal geregeerd worden door de goede boodschap van God. Er zullen geen wetten van mensen meer gelden die mensen verdelen, verdrukken en verdrijven. Alleen de wet van God, die het leven schept, zal regeren. Een mooi vredesvisioen. Maar het is nog geen werkelijkheid. Wil het volk Israël ooit het lichtend voorbeeld zijn voor de wereld en wil het de wereld ooit vrede leren, dan zal het toch eerst zelf moeten leren en afleren. En dat geldt voor zowel mannen als vrouwen. Het stuk over de mannen komt eerst, en daarna over de vrouwen, dat we zojuist lazen. Het is alsof we in de bloedvloeiende vrouw iemand tegenkomen die zo uit het verhaal van Jesaja in het verhaal van Markus gestapt is. Zij is het Israël, dat geleden heeft omdat het zo op zichzelf stond, dat het onaanraakbaar werd. Geen lichtend voorbeeld meer, geen volk van de wet van God meer, maar van eigen wetten. En twaalf jaar lijdt ze net als Israël in het visioen van Jesaja.

En waar haalt ze dan hoop vandaan? Haar enige hoop is nu deze man, deze Jezus. Maar anders dan Jaïrus. Ook zij dringt zichzelf op, maar in zijn slipstream, letterlijk. Ze raakt zijn mantel aan. En daarmee laat ze nieuw geloof zien en krijgt ze nieuw leven. Want, de gebedsmantel die Jezus draagt herinnert aan de Thora, de wet van God. Deze vrouw erkent dat haar leven enkel terugkeert als ze haar leven zoekt in de verbintenis met God. Zo lang heeft ze vastgehouden aan haar eigen leven, maar nu dat leven niet te stelpen uit haar stroomt, richt ze zich tot God die haar het leven gaf. Alleen in het leven met God komt zij tot volle bloei. Ja, opnieuw, ondanks haar bloedvloeiingen, komt zij tot bloei. En Jezus verwoordt dat heel mooi. En niet eens zozeer door de klassieke zin ‘uw geloof heeft u gered’, maar door wat eraan vooraf gaat. Jezus vraagt aan de omstanders: ‘Wie heeft mij aangeraakt?’ Een voor de omstanders ridicule vraag, want het is net als in een drukke winkelstraat; in het gedrang raakt iedereen elkaar aan. Maar Jezus voelt dat dit een andere aanraking is. Een aanraking die vraagt om een knuffel. Om vastgehouden te worden, zoals een moeder haar kind. Omdat ze anders niet zou overleven. En Jezus keert zich naar haar toe en zegt tegen haar, wat niet in onze vertaling staat: ‘dochter’. De van bloedvloeiing genezen vrouw wordt dochter en daarmee kind van God. Ze is gered door haar geloof dat bij God leven is te vinden.

En die andere dochter, of zoals haar vader dat noemt, ‘mijn dochtertje’? Zij ontglipt aan Jaïrus. Er wordt bericht dat ze overleden is. Bedenk dat deze man een van de leiders van de synagoge is, en daarmee spreekbuis van het Joodse geloof in de Wet van God. Deze man moet net als de vrouwen en mannen in Jesaja alles loslaten om nieuw voor God te kunnen leven. De wetten dienen niet om de mens te dienen, maar om God te dienen. Jezus is er voor de mensen, maar niet ter ere van hen, maar ter ere van God. En dat moet Jaïrus leren na deze dramatische pauze rondom die andere vrouw die Jezus’ gebedsmantel aanraakte en bij Gods wet leven vond. Jaïrus, hij is inmiddels naamloos in het verhaal, dat langzaam verschuift in de richting van de dochter. Maar ze heet al spoedig geen dochter meer, maar wordt eerst een kind van haar vader én moeder genoemd. En daarna door Jezus ‘meisje’. ‘Meisje, ik zeg je, sta op!’. Dit kind wordt een meisje. Haar bloedvloeiingen zogezegd, zullen beginnen en ze zal leven geven. Er is toekomst, waar mensen hun heil zoeken bij God, niet voor hun eigen eer en glorie, maar ter ere van God. Hij geeft ons het leven, Hij redt ons, Hij verlost ons en geeft ons nieuw leven. Zelfs als de dood dreigt zegt hij: je zult leven!