Hoe overwint toch weer het goede in alle conflicten? (preek 10 augustus 2014)

Tekst: Jona 2: 1-11 en Mattheüs 14: 22-33

Beluister de preek op Kerkomroep.nl (tot zes maanden na de dienst)

De wereld lijkt in brand te staan en meer dan ooit komen de conflicten dichtbij. De wereld is klein geworden. Een vliegramp bracht het conflict in de Oekraïne dichterbij. Het conflict in Gaza zet verhoudingen ook in Nederland op scherp, samen met het conflict in Syrië, waar medegelovigen op de vlucht zijn voor hun belagers, die sympathisanten in Nederland hebben. Wat kunnen we doen? Hoe kan onze houding zijn? De houding van Jona en van Petrus (die over het water probeert te lopen) helpt ons om zicht hierop te krijgen.

In de afgelopen week is in België het begin van de Eerste Wereldoorlog herdacht. Die begon honderd jaar geleden in 1914. Een gruwelijke, zinloze en alles vernietigende oorlog. De Duitse bondspresident, een oud-predikant, herinnerde vol schaamte hoe ook de bibliotheek van Leuven gebombardeerd is. En hoe Duitse intellectuelen daar geen traan om lieten. Zij noemden het bombardement zelfs noodzakelijk te midden van alle andere oorlogsverschrikkingen.

Waarom is dat zo'n belangwekkend detail? Het gaat toch maar om boeken, niet om mensen? Omdat de barbaarsheid van een oorlog zich pas echt laat zien als ook cultuur vernietigd wordt. En niet vanwege dat ene mooie boek of dat ene mooie muziekstuk, maar omdat de cultuur onze wortels zijn. Onze geschiedenis. Ons verhaal. Onze identiteit. Wanneer cultuur wordt uitgeroeid geeft dat aan dat de aanvaller de tegenstander met wortel en tak wil uitroeien. Er mag niets aan hem herinneren. Dan gaat het niet meer om het bereiken van een doel dwars door iedereen heen en ten koste van veel levens die in de weg staan. Dan is de totale vernietiging van een volk, een minderheid, of een religie het doel. En niet alleen de vernietiging van wie nu leeft, maar ook van wie er geleefd hebben. En waar zij voor stonden. Wat ze bij hebben gedragen aan de wereld. Wat ze geloofden.

De geschiedenis herhaalt zich

Anno 2014 lijkt de geschiedenis zich te herhalen in een bijna nog grotere barbaarsheid die je je nauwelijks meer kunt voorstellen.
In Irak zijn christenen en andere minderheden in grote getale op de vlucht geslagen voor niets en niemand ontziende moordenaars. Het gaat hen niet simpel om het veroveren van gebied, maar om het uitroeien van minderheden. Met hun cultuur erbij. Symbool daarvoor staat voor mij de vernietiging van wat het graf van Jona zou zijn, op de plaats die ooit Nineve heette. Het is verwoest samen met moskeeën met een lange historie en allerlei andere heilige plaatsen. Een commentator van Trouw zei cynisch dat de moordenaars in ieder geval voor elkaar hadden gekregen dat Nineve alsnog verwoest is...

Het was het grote strijdpunt tussen Jona en God. God wilde ingrijpen in Nineve om het kwaad dat er wordt aangericht. Na die boodschap aan Nineve ziet de koning dat ze op de verkeerde weg zijn en zegt hij: 'Laat iedereen anders gaan leven en breken met het onrecht dat hij doet. Misschien dat God van gedachten verandert en op zijn besluit terugkomt.' En dat doet God nog ook. En Jona is woedend. 'Ik wist het wel', zei hij, 'U bent een God die genadig is en liefdevol, geduldig en trouw, en tot vergeving bereid.' Je hoort hem de woorden bijna uitspugen van frustratie. En God zegt alleen maar: 'Is het terecht dat je zo kwaad bent?'

Vernietiging of herstel van het goede?

Het verschil tussen Jona en God is dat het God niet gaat om totale vernietiging, maar om het herstel van het goede. Als de inwoners van Nineve geen onrecht meer doen, is de reden weg om in te grijpen.

Waar komt Jona's woede vandaan? Wat is er zo onverdraaglijk dat God liefdevol is en genadig en bereid tot vergeven? Zo onverdraaglijk dat Jona bij voorbaat al vlucht? En God hem drie dagen door de zee moet sleuren om hem daarna weer op te laten staan. Waarom willen we zo graag het kwaad met wortel en tak uitroeien? Waardoor conflicten ontaarden in godsdienststrijd, in anti-semitisme en islamofobie. En onschuldige kleine mensen zoals die mensen op het journaal het slachtoffer zijn.

Identiteit op het spel

Dat maakt verschrikkelijk machteloos en woedend. Zeker als het medegelovigen betreft. Op huizen van christenen wordt een Arabische letter N getekend. De eerste letter van het Arabische woord voor Christen. Onder het motto: vlucht weg, anders komen we je halen. Een brandmerk, een doodvonnis. Overal in de wereld dragen mensen deze letter nu vol overtuiging als een geuzenpenning op hun profielfoto's in de sociale media en op T-Shirts. Als teken van verbondenheid. 'Ik ben ook christen.' Als teken van identiteit, omdat de identiteit van deze christenen, en van andere minderheden, uitgeroeid dreigt te worden. Met alle mensen die deze identiteit daar dragen.

Een verschrikkelijke catastrofe. En wat kun je doen? En kijk even verder naar Gaza. Wat kun je daarover zeggen, anders dan dat er mensen geen leven hebben en zich bedreigd voelen? Het is duidelijk dat er dreiging uitgaat van wat er daar gebeurt. Ook voor ons hier in Nederland. Hoe en wat weten we ook niet precies, maar de wereld voelt kleiner dan ooit. En voor de mensen daar is het vele malen erger. We voelen ons op tal van wijzen met christenen, met Israël, met Palestina, en met moslims verbonden. En mensen sympathiseren openlijk in Nederland, en dan klinken er harde woorden.

Wat kun je doen tegen zoveel geweld?

Wat kun je doen bij het zien van zoveel geweld, waarin de identiteit van mensen op het spel staat? Er ligt een simpele keuze: zetten we ons in voor het herstel van het goede, of vernietigen we het kwade? Dat lijkt op het eerste oog hetzelfde, maar het is fundamenteel verschillend. Jona wilde het kwade vernietigen, God ging voor het herstel van het goede. God ging het erom dat het onrecht verdreven zou zijn, en niet de mensen zouden worden vernietigd. Jona dacht veel inclusiever: met het kwaad ook de mensen uitroeien. Dan ben je er maar vanaf. Het is het gevaar dat ons allemaal bedreigt: dat we het kwaad identificeren met een bepaalde groep mensen: moslims, joden of anderen. Dat lijkt logisch, want 'ze zijn toch joods of moslim?' Maar waar ben je dan mee bezig? Met het herstellen van het goede of het vernietigen van het kwade?

Er moet iets gebeuren, en dat zal niet vreedzaam gaan. Maar laat wel vrede het doel zijn, en niet vernietiging van welk geloof of ras of welke bevolkingsgroep dan ook. Daar zit het kwaad niet in geworteld. Wel in ieder mens, in íeder mens. En het is onze blijvende opdracht het goede te herstellen.

Wat rest ons dan? Kwaad zijn en de vuisten ballen geeft tenminste een gevoel dat je er tegenin zou willen gaan. Jona krijgt eenzelfde lesje als later Petrus krijgt. Petrus zakte door het ijs in vloeibare vorm omdat hij dacht dat hij het nu wel op eigen kracht moest kunnen. De leerlingen hadden net het teken van de broden gekregen, waarbij naderhand twaalf manden over waren. Zo veel als er leerlingen zijn. En nu gaan ze naar de overkant, alleen. En inderdaad, ze denken het nu zelf te moeten doen. En zo opgesloten in zichzelf zien ze Jezus ook nog voor een spook aan. Een mooi beeld van hoe je in je eigen onzekerheid en angst de wereld als bedreigend kunt ervaren. Spookbeelden. En Petrus wil over het water naar hem toelopen, maar zinkt. En Jezus trekt hem omhoog. En Jezus zegt: 'Kleingelovige, waarom heb je getwijfeld?'

Vertrouwen op eigen kracht of geloven?

Onze onzekerheid, onze angst, onze paniek en onze agressie komt voort uit deze twijfel. En het gevoel dat we het zelf moeten doen. Dat we moeten vertrouwen op eigen kracht. Dat maakt dat je, zoals bij Jona, vertrouwt op de vernietiging van het kwaad. Maar wat je ook kunt doen aan de dreiging, het begint niet bij twijfel en machteloosheid, maar bij geloof. Geloof houdt altijd de focus op het goede. En niet op het kwade. Als we geloof loslaten, dan gaan we op in de angst voor het kwade, het geweld en de hevige discussies daarover. Dan schreeuwen we moord en brand. En zijn we wel terecht verontwaardigd, en boos, en verdrietig, en bang. Maar we moeten nooit het goede uit het oog verliezen. Daar moeten we op gericht zijn. Het goede. En het geloof daarin. Dat geloof is niet bedoeld om het kwaad te vernietigen, maar om het goede te herstellen.

Bidden

Het allereerste wat we dus moeten doen is bidden. En blijven bidden. Als iets ons met de christenen in Irak verbindt dan is dat het gebed. Voor hen, voor hun slachtoffers, en voor alle leiders. Dat het goede hersteld mag worden. Daar zullen mensen voor in actie moeten komen. Maar we moeten nooit vertrouwen op eigen kracht, omdat dat mensen tegenover elkaar stelt. Het goede verbindt mensen, van welk geloof, ras of volk ze ook zijn. En zo wordt het kwade overwonnen, in geloof.