Je vijand is ook een mens

Na de vliegramp in de Oekraïne sprongen mensen uit hun vel bij beelden van de rebellen tussen de wrakstukken. Hoe kun je over deze mensen denken, zonder de waarheid uit het oog te verliezen? Overwegingen bij Jezus' woorden 'heb uw vijanden lief'.

Dagblad Trouw meldde half juli het overlijden van Albert Hoebe, drager van de Militaire Willems-Orde. Met gevaar voor eigen leven had hij het leven van zijn strijdmakkers gered door de tegenstander te overmeesteren. Zo meldt Trouws website evenals die van andere kranten. Het viel me op dat de papieren Trouw het niet had over de tegenstander, maar over 'de vijand'. Hoeben had tot drie keer toe een granaat naar die vijand teruggegooid en hem uiteindelijk overmeesterd. En ik dacht: 'de vijand?' Ik realiseerde me dat we zo eigenlijk niet meer over tegenstanders praten. Maar dat we dat pas kunnen zeggen na jaren vrede, en dat het in tijden van oorlog heel voor de hand liggend is om zo over de tegenstander te praten.

Op hetzelfde moment werd een vliegtuig neergeschoten in zwaar bevochten gebied in de Oekraïne. 'Moordenaars' kopte de Telegraaf bij de berichten over de rebellen die het toestel met onze landgenoten hadden neergeschoten en die weinig haast leken te maken met een respectvol bergen van de lichamen van de passagiers en hun eigendommen.

Kijk naar de foto; wat zie je?

Sterker nog, de krantenkop 'Moordenaars' viel in het niet bij de verwensingen die klonken bij de foto die over het internet circuleerde. Hierop houdt een separatist een knuffel omhoog bij de wrakstukken. Juist deze knuffel raakte ons in ons hart bij wat we dachten te zien: 'Blijf van de spullen van onze mensen af! Stelletje *~:"<)?&%$@#!'

Totdat duidelijk werd dat de foto misschien iets anders toonde dan we zagen. Een langer videofragment toonde mogelijk dat deze krijgsman juist respect wilde betonen aan de slachtoffers, waaronder zelfs kinderen waren. Kijk maar naar deze knuffel! De man zette daarna zijn pet af en bad, aldus een niet-onafhankelijke bron.

Waarheid is het eerste oorlogsslachtoffer

Wat is waarheid? In een oorlog is waarheid het eerste slachtoffer. Door van de ander de vijand te maken komen we steeds verder af te staan van de waarheid van wat er werkelijk gebeurt. En waar recht over gesproken moet worden. Wat deze foto toont weet ik niet precies. Maar wel hoe gevaarlijk het is om in vijandsbeelden te denken. Omdat het misleidt. En in beide gevallen was wat wij en hij zagen bezijden de waarheid...

Waarom zou ik mijn vijanden liefhebben?

Als Jezus zegt: hebt uw vijanden lief, dan gaat het hem hierom: dat de waarheid in het geding is. Onze vijandsbeelden maken van onze tegenstanders onmensen. Niet-mensen. Barbaren in hun oorspronkelijke betekenis: onbeschaafd en onderontwikkeld, onverstaanbaar ook.

Ik twijfel niet dat deze rebellen schurken, schoften en terroristen zijn. Ze blijven wel mensen. Net als wij. Door van anderen vijandbeelden te maken wordt het onmogelijk om ook maar de mogelijkheid voor te stellen dat je met de tegenstander weer zou kunnen samenleven. Dat zal niet zomaar kunnen, maar toch: we leven maar in één wereld, dus we zullen wel moeten. We zijn allemaal mensen, en in alle mensen zit goed en kwaad, niet alleen in 'de vijand'.

'Heb uw vijand lief' is een oproep om in een tegenstander een mens te blijven zien. En je eigen menselijkheid te blijven zien. Hoeveel pijn, verdriet en leed hij of zij ons ook aandoet. Opnieuw samenleven zal alleen kunnen door de waarheid onder ogen te zien. En die waarheid is er niet bij gediend om van de ander een onmens te maken. Wel om recht te zoeken en te spreken! Zalig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden.