Verlang je ook wel eens naar verandering, of juist niet? (preek 7 december 2014)

Tekst: Jesaja 40: 1-11 en Johannes 1: 19-28

Al eeuwen lang dromen mensen van verandering. Verandering in hun persoonlijk leven. Veranderingen in hun leven met anderen. Verandering in hun land. Verandering in de wereld. Nieuwe inspirerende leiders appelleren niet zelden aan dat gevoel. 'It's time for change'. Het is tijd voor verandering. Verandering lonkt omdat het nieuw is, omdat het breekt met al het gebrokene. Omdat het opnieuw begint, waar het oude faalde of onvoldoende was. Het nieuwe heeft een aantrekkingskracht, zonder te weten wat dat nieuwe dan precies inhoudt. Het gaat erom dat het nieuwe een verwachting waar belooft te maken, waarin het oude vernieuwd wordt. We willen die verandering omdat we allemaal verlangen dat dingen anders gaan dan ze zijn gegaan. Zonder misschien te weten wat er dan zou moeten veranderen, en hoe. Veel nieuwe leiders lopen daarop ook stuk, omdat blijkbaar iedereen iets anders verlangt.

Maar dat is niet het enige waar verandering vaak op stuk loopt. Verandering in iets nieuws klinkt mooi en aanlokkelijk, tot het moment dat verandering daar is en inhoud krijgt. Dan voelt verandering opeens bedreigend. Het lijkt zo te zijn dat we verandering graag willen, zolang we er zelf maar de hand in hebben. En op het moment dat je voelt dat verandering juist betekent dat je het oude moet loslaten, ja, dan houden we het in ieder geval in eerste instantie graag bij het oude. Want dat is vertrouwd. En je weet niet wat je ervoor in de plaats krijgt.

Dromen van verandering zit ook in de kern van de bijbelse profetieën. Verandering breekt in het beeld van Jesaja met alles wat ons bindt en knecht. Verandering breekt met alles waar me maar niet van af komen. Van dingen die we moeten en waar we onder gebukt gaan. Van de dingen die we zelf verkeerd doen of de goede dingen die we juist laten. Je hoeft niet meer gebukt te gaan onder dat wat jouw leven bepaalt en onvrij maakt. Dat is voorbij. Tijd voor iets nieuws. En God vult dat nieuwe in met een leidende arm, die met kracht verandering teweeg brengt, en in zijn arm koestert en zorgt. Het is het soort verandering waar veel mensen voor warm lopen. Omdat het veilig voelt. Het maakt recht wat we zelf niet meer recht kunnen buigen. Het baant een pad door de woestenij aan keuzes die we hebben en problemen die we op onze weg tegenkomen. Het maakt ruimte voor ons en zorgt ook nog eens goed voor ons. De krachtige arm is dan bedoeld om voor ons op te komen om ons te bevrijden.

Wat als verandering iets anders betekent dan we gedacht hadden?

Maar wat als die verandering iets anders inhoudt? Als die verandering wel bedoeld is om ons te bevrijden, maar veel minder aansluit bij de vormen waarin we gedacht hadden dat dat zou gebeuren? Wat als die verandering écht verandering betekent? Dat het anders wordt dan voorheen? Dan schrikken we vaak terug. Dan vinden we het oude eigenlijk zo slecht nog niet. En voelen we ons veiliger bij het oude, want dat is vertrouwd. Maar als je blijft bij het oude verandert er nooit wat, en soms moet dat wel. Maar hoe verander je dan?

Dat er iets moet veranderen vindt ook Johannes de Doper. Hij roept mensen op een nieuw begin te maken en gebruikt daarvoor het ritueel van de doop. De Joden horen van hem en sturen priesters en Levieten, mensen van de tempel, de kerk, naar hem toe om te vragen wie hij is. Het opvallende is dat hij als antwoord geeft wie hij niet is. 'Ik ben niet de messias'. Alsof iemand hem dat gevraagd had. Vervolgens wordt hem gevraagd of hij dan Elia is, of een profeet. Nee, die is hij ook niet. Hij zegt met andere woorden: 'Ik ben niet wie jullie verwachten, maar ik kondig wel verandering aan.' De priesters en Levieten hoopten dat ze wisten wat ze konden verwachten van Johannes. Mensen houden er niet van als ze geen grip op iemand hebben die verandering aankondigt. Verandering, oké. Maar dan wel op hun manier. Op onze manier. Johannes de Doper voelt dat met zijn ontkennende antwoorden aan. 'Ja, sorry jongens, ik ben niet wie jullie in je hoofd hadden. En verandering zal niet gaan op de manier die jullie in gedachten hadden. Ik ben niet de messias, ik ben niet Elia, ik ben niet een profeet.'

Je voelt de mensen van de tempel zenuwachtig worden. 'O help, hoe verantwoorden we dit nu weer? Meneer, we moeten antwoord kunnen geven aan degenen die ons gestuurd hebben - wie zegt u zelf dat u bent?' En Johannes zegt: 'Ik ben de stem die roept in de woestijn: "Maak recht de weg van de Heer," zoals de profeet Jesaja gezegd heeft.' Eigenlijk zegt Johannes daarmee: 'Wacht maar, het wordt nog veel erger'. Real change is coming. De echte verandering moet nog komen. 'In uw midden is iemand die u niet kent, hij die na mij komt.' Iemand die we niet kennen. Waar we dus geen grip op hebben. Waarvan we niet weten wat we van hem kunnen verwachten. Iemand waaraan we dus over moeten laten wat er gaat gebeuren. Iemand waarbij we onze verwachtingen los moeten laten.

Een paar stappen terug

Dat alles zei Johannes aan de overkant van de Jordaan, waar hij doopte. Een veelzeggende plek voor de Joden. Ja, ook bij verandering moet je toch gebruik maken van vertrouwde woorden en vertrouwde plaatsen, anders kun je niet duidelijk maken welke richting je op wil. Die plek aan de overkant van de Jordaan herinnert aan het oversteken van de Jordaan bij het binnengaan van het beloofde land. Zoals Jozua dat vertelde. Een stap terug dus in de geschiedenis. En dat is precies wat Johannes van het volk wil. Hij wil dat ze een paar stappen terugdoen. Dat klinkt heel gek als het om een verandering in de toekomst gaat. Dan denk je dat je alleen maar vooruit moet. En dat kan mensen heel zenuwachtig maken. Kan ik dat wel bijbenen? Daarom beklijft verandering ook vaak niet. Omdat het te snel is gegaan. En dan vallen mensen weer terug in oude patronen.

Echte verandering begint met een paar stappen terug. Opnieuw het beloofde land ingaan betekent pas echt loslaten. Dan begin je namelijk opnieuw zonder alles wat er in dat beloofde land al is ingericht, besloten en gewoon is geworden. Aan manieren hoe we met elkaar omgaan, hoe we ons geld besteden, wat we belangrijk vinden in ons leven, wat we met elkaar allemaal in stand willen houden. Johannes roept niet op om vooruit te snellen, maar een paar stappen terug te doen. Om met vernieuwde ogen te leren kijken naar de vertrouwde omgeving. Om de toekomst te hernemen. Opnieuw met elkaar de toekomst in te gaan. En niet te blijven bij waar we verzanden en stranden in alles wat we hebben opgetuigd en zijn gaan doen. Lege drukte en volle agenda's. Steeds meer overeind houden, en steeds minder toekomen aan onszelf.

Niet op mijn manier, maar op zijn manier

De mensen van de tempel krijgen nogal een boodschap: het zal niet meer gaan op jullie manier, maar op zijn manier. Johannes wijst vooruit, naar Jezus. En zo zal het met de kerk ook zijn. Eeuwen lang hebben we met redelijke zekerheden kerk kunnen zijn. De kerk was een vertrouwde plek in elke plaats, waar de meerderheid een band mee had. Het werden grote gebouwen met flinke besturen, vele vrijwilligers, en een oude vertrouwde boodschap. Die tijden hebben we al lang achter ons gelaten. En we zijn verder gegaan. We zijn ons geloof moderner gaan verwoorden, hebben dingen losgelaten. Maar aan de andere kant zijn we nog steeds bezig om de oude kerk in stand te houden. Met een gebouw, dat ons dierbaar is. En een kerkenraad, die voor ons vanzelfsprekend is. Echt veranderd is de kerk niet. En lijkt het allemaal steeds minder te worden. En proberen we met steeds meer moeite door te gaan.

Johannes de Doper roept op om een paar stappen terug te doen. Als je voortholt zul je vallen. Als je een paar stappen terug doet kom je weer uit bij waar het om ging. Op verschillende plekken in ons land probeert men die paar stappen terug te doen. Door mensen op te zoeken en bij elkaar te brengen die niet of niet meer naar de kerk komen. Hoe laag we de drempel ook maken, voor veel mensen blijft de drempel van de kerk te hoog. Dus moet je naar ze toegaan. Zoals een project voor twintigers in Woerden, die in de kelder van een kroeg samenkomen. Daar netwerken ze met elkaar, praten ze met elkaar over zingeving en verdiepen ze zich in het geloof. Het zijn jonge mensen die zich niet thuis zullen voelen in een traditionele kerk, omdat die te ver van hun afstaat. Maar ze zijn wel samen kerk.

Pionieren: eerst een paar stappen terug

Het zijn deze pioniersplekken die een stap terug doen. Die opnieuw het beloofde land ingaan - want God wil wat met mensen. Het is niet voorbij met geloof en kerk. God spreekt mensen aan. En mensen zoeken naar een huis om in te wonen. Maar niet iedereen voelt zich thuis in een oud huis met oude gebruiken, waarvan niemand eigenlijk meer weet waarom het zo moet. Deze pioniersplekken trekken opnieuw het beloofde land in. En pionieren op braakliggend terrein. Ze kijken wat en wie er op hen afkomt en maken er iets van. En zijn kerk bij iemand thuis, op een school of in een kroeg, of op internet. Daar waar de mensen zijn, bouwt God zijn huis.

Pioniers hollen niet zozeer vooruit in baanbrekende experimenten. Ze zetten een aantal stappen terug en gaan terug naar de kern. Waar gaat het om? Het gaat om het verhaal van Jezus Christus. En Johannes wijst naar Hem. Het gaat niet om hemzelf, om Johannes, maar om Jezus. Midden onder jullie staat hij die jullie niet kennen. Dat is een wijsvingertje met een kritische noot. Hou je nou eens niet bezig met alles zomaar in stand te houden, omdat het moet blijven gaan zoals het gaat. Dan ken je niet om wie het gaat: Jezus Christus. En die is midden onder jullie te vinden. Ga op weg. Ga met mensen praten. Kom samen en zoek met elkaar kerk te zijn. Je vindt wel een manier.

Verandering betekent opnieuw beginnen bij het begin

Zo start Johannes de Doper onverwacht wel op een vertrouwde manier, namelijk bij het begin. Het verhaal van Jezus Christus. Daar gaat het om. En om daarover in gesprek te gaan met elkaar op de plaats waar we zijn. We hoeven ons geloof niet los te laten. Daar begint het juist! Laten we vandaar uit steeds blijven bouwen. Maar ook leren afbreken. Om ruimte te maken voor iets nieuws dat het vertrouwde Evangelie inhoud geeft.